DEET

DEET (N,N-di-ethyl-meta-tolueenamide) is de standaard in de meest insectenwerende middelen op de markt. Het geeft een goede bescherming tegen muggen, teken en andere insecten. Lotions, sprays en crèmes kunnen tot 50% DEET bevatten. Hoe hoger het gehalte aan DEET, des te langer is het werkzaam. Echter, meer dan 30% DEET biedt niet meer bescherming. Het RIVM raadt hogere percentages in middelen ten stelligste af. In Canada is het sinds 2002 al verboden middelen met meer dan 30% DEET te verkopen.

Nadelen van DEET zijn o.a. de mogelijke neurotoxische effecten. DEET kan de werking van het enzym acetylcholinesterase verstoren. Dit enzym is o.a. betrokken bij zenuwen die spieren controleren. De langetermijneffecten van DEET zijn (nog) niet bekend. Voor jonge kinderen en zwangere vrouwen worden producten met DEET dan ook meestal afgeraden.

Zijn er effectieve alternatieven voor DEET?

Een alternatief is tegenwoordig de insectenwerende stof icaridine. Qua tijdsduur net zo effectief als DEET, maar duidelijk minder agressief.

Essentiële oliën die insecten weren.

Essentiële oliën verstoren – net als DEET en icaridine – de geurreceptoren van insecten. Ook bestanddelen uit essentiële oliën doen dat. Zo zijn geraniol (o.a. in geraniumolie en rozenolie) (Müller 2009), citral (o.a. in lemongrass en litsea) (Sarma 2019) getest op hun insectenwerende werking.

Het blijkt dat dat sprays en oliën waar essentiële oliën in zijn verwerkt even effectief kunnen zijn als DEET, maar dat je ze vaker moet gebruiken. De werkzaamheid lijkt maximaal 2 uur aan te houden.

Citriodol – de bewerkte olie van de citroeneucalyptus (Corymbia citriodora), is een  bestanddeel dat al langer wordt ingezet als alternatief voor mensen die geen DEET willen gebruiken of die geen DEET kunnen verdragen. Citriodol wordt geproduceerd uit citronellal, het belangrijkste bestanddeel in citroeneucalyptus.

Vele essentiële oliën hebben min of meer een insectenwerende werking, behalve de citrusoliën. De ervaring leert dat deze laatstgenoemde oliën nauwelijks een beschermende werking hebben.

In een onderzoek uit 2022 werden 10 essentiële oliën getest op de bescherming tegen drie muggensoorten waaronder de Aedes aegypti, de gelekoortsmug. Deze test werd klassiek uitgevoerd door de arm in een kooi met muggen te houden. Petitgrainolie en pepermunt bleken 2 tot 4 uur bescherming te bieden. Maar als twee oliën gecombineerd werden gebruikt, bleek dit de beschermingstijd te beïnvloeden (Sutthanont 2022). Luker (2023) kon garanderen dat een 10% verdunning (in een lotion of olie) met kruidnagel of kaneel volledige bescherming gaf voor ten minste een uur. Kaneel en kruidnagel zijn echter pittige oliën op de huid. Dus een 10% verdunning kan wel een risico zijn voor irritatie.

Recept

Een voorbeeld van een recept voor volwassenen. Tussen haakjes de aangepaste doseringen voor kinderen:

• 6 (3) druppels lemongrass of litsea
• 18 (6) druppels basilicum ct linalool
• 20 (8) druppels echte lavendel
• 6 (3) druppels patchouli

Verder:

• 120 ml water of lavendelhydrolaat
• 50 (20) druppels emulgator
• Een sprayfles van minstens 120 ml

Alles goed met elkaar vermengen in de sprayfles door flink te schudden. Ook voor gebruik nog even schudden. Om het uur op de huid sprayen. Niet op kleding (vanwege de patchouli die sterk is gekleurd). Niet gebruiken op een beschadigde huid.

Literatuur:

Müller, G.C. et al – Efficacy of the botanical repellents geraniol, linalool, and citronella against mosquitoes – Journal of Vector Ecology 2009; 34(1): 2-8

Sarma, R. et al – Insecticidal activities of Citrus aurantifolia essential oil against Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) – Toxicology Reports 2019; 6: 1091-1096

Sutthanont, N. et al – Effectiveness of herbal essential oils as single and combined repellents against Aedes aegypti, Anopheles dirus and Culex quinquefasciatus (Diptera: Culicidae) – Insects 2022; 13(7): 658

doi: 10.3390/insect13070658

Luker, H.A. et al – Repellent efficacy of 20 essential oils on Aedes aegypti mosquitoes and Ixodes scapularis ticks in contact-repellency assays – Scientific Reports 2023; 13: artikelnummer: 1705

Dit artikel is geschreven door Drs. Harmen Rijpkema, medisch antropoloog en aromatherapeut. Hij is werkzaam bij Stichting SANGO. Met meer dan 35 jaar ervaring in aromatherapie geeft hij diverse cursussen en opleidingen rondom dit bijzondere thema. Harmen is auteur van vele artikelen en diverse boeken over aromatherapie, waaronder het Aromecum welke al ruim 10.000 keer is verkocht.