Kokos

KARAKTERISTIEK

Vroeger telde dit palmengeslacht tal van soorten maar tegenwoordig bestaat het nog maar uit één soort, de groenblijvende kokospalm of klapperboom. Het is deze palm als we aan tropische stranden met wuivende palmen denken. De kokospalm onderscheidt zich van andere palmen door het grote formaat van zijn vruchten en de deels vloeibare voedselreserve (kokos- of klappermelk). De boom komt voor in tropische laaglandgebieden waar het niet kouder wordt dan 15° C. Vermoedelijk is de palm afkomstig van het Maleisisch schiereiland en het westelijke deel van de Grote Oceaan. Via de oceaan is het verspreidingsgebied van de kokospalm vergroot.

De kokospalm is te herkennen aan zijn slanke, vaak kromme stam tot 30 meter lang met aan de top een kroon neerhangende geveerde bladeren. Enkele van de kleine roomgele bloemen ontwikkelen zich tot de bekende geelgroene vruchten die tijdens het rijpen drogen en bruin worden. Dus de bekende bruine kokosnoot is in feite geen noot, maar de rijpe en gedroogde vrucht. Eén boom kan soms tot 100 vruchten per jaar produceren. Jonge kokosnoten bevatten een dunne laag ‘vruchtvlees’ met veel kokosmelk, terwijl bij oudere exemplaren het vruchtvlees veel dikker en steviger is met minder vocht en meer olie. In India en Zuidoost-Azië is kokos een klassieker in de huid- en haarverzorging. De olie wordt daar dagelijks gebruikt bij babymassage. De beroemde Makassar haarolie uit Indonesië is een maceraat van kokos waar ylang-ylang bloemen in geweekt zijn. De beroemde monoi oliën uit Tahiti zijn kokosvet waar de bloemen van de frangipani, gardenia en andere sterk geurende bloemen in geweekt zijn en die gebruikt wordt voor de dagelijkse lichaamsverzorging. Naast de dagelijkse verzorging maakt kokos en kokosolie olie al duizenden jaren deel uit van gezonde voeding in de tropen. Door de aanwezigheid van verschillende verzadigde vetzuren, kan kokos worden gebruikt bij bakken en braden. Iedereen kent de geraspte kopra dat in allerlei gerechten wordt toegepast.

De aanwezigheid van vetzuren met korte ketens (capryl- en caprinezuur) maakt kokosolie zeer geschikt voor de bereiding van zepen en shampoos.

BIJZONDERHEDEN OLIE

Het kopra bevat een hoog vetgehalte, ongeveer 65%. Er zijn verschillende manieren om het kokosvet te extraheren. Dit kan zowel uit de verse, ‘natte’ kopra of uit de droge kopra. Persing en centrifuge van verse kopra levert een zeer hoge kwaliteit kokosvet. Een betere (en misschien wel de beste kwaliteit) kwaliteit kokosolie heet ‘huile de coco virgine’ in Polynesië. Dit wordt gemaakt van kokosmelk (‘lait de coco’). Kokosmelk is de verse kokos vermengd met water. Door dit product te centrifugeren (scheiding van water en olie) ontstaat een goede kwaliteit kokosolie met een zuurgraad van 0%. Er komt geen verhitting bij te pas. Deze zeer hoge kwaliteit kokos wordt snel door de huid opgenomen en veroorzaakt niet (of nauwelijks) irritatie. De ‘huile de coco virgine’ is wit van kleur en ruikt overduidelijk naar kokos. Dit proces van kokosextractie is zeer kostbaar en maakt de olie prijzig. Persing uit gedroogde kopra wordt op veel grotere schaal toegepast, omdat het zo weinig mogelijk water bevat (minder dan 6%).

Centrifuge kan dan achterwege blijven. Punten van zorg zijn de droging van het kopra in de zon. Normaal droogt men de kopra tussen de één en drie weken. Dit zou verlies van goede bestanddelen betekenen. Verder kan bij het onttrekken van kokosvet hoge temperaturen gebruikt worden wat weer een verder verlies van goede bestanddelen betekent. Zongedroogde kopra geeft licht gekleurde kokos olie die tamelijk geurloos is. Ongeraffineerd kokosvet is bij kamertemperatuur een vaste witte substantie met een heerlijke kokosgeur. Producten die sterk naar kokos ruiken, bevatten meestal synthetische geurstoffen.

Het smeltpunt ligt tussen de 23-27° C. Kokosvet wordt vloeibaar als men het op de verwarming of in een schaal met warm water plaatst. Kokosvet in de hand smelt bijna onmiddellijk. In landen waar het kokosvet geproduceerd wordt, is de substantie echter altijd vloeibaar. Alle genoemde kokosvetten kunnen geraffineerd worden waarbij het smeltpunt hoger komt te liggen en waarbij de geur volkomen neutraal is gemaakt. Daarnaast wordt er ook een vloeibare olie uit het kokosvet geproduceerd door het vet te verhitten en het bovenste deel af te romen.

Dit is een zgn. gefractioneerde olie die we liever niet in de aromatherapie gebruiken. Sommige therapeuten geven toch de voorkeur aan deze gefractioneerde en/of geraffineerde olie omdat deze voornamelijk bestaat uit verzadigde vetzuren. Deze lijken het meest op het subcutane menselijk vet en zou daarom meer geschikt zijn als huidolie dan andere basisoliën. Deze geraffineerde olie wordt niet ranzig. Ongeraffineerd kokosvet is een rijke bron van de antioxidant vitamine E en tocotriënolen (stoffen die op vitamine E lijken), die o.a. het cel- verouderings-proces door middel van oxidatie vertragen. Verder zit er o.a. caroteen in kokosvet.

INHOUDSSTOFFEN

ongeraffineerd kokosvet*

VV’s: 72-95% waaronder laurinezuur (± 49%),

myristinezuur (± 18%), palmitinezuur (± 8%), caprylzuur (± 8%), caprinezuur (± 7%) en stearinezuur (± 2%)

EOV’s: 4-11% voornamelijk oleïnezuur (± 6%)

MOV’s: 1- 2% voornamelijk linolzuur (± 2%) Geraffineerde olie bestaat voornamelijk uit laurinezuur (44%), myristinezuur (18%) en

palmitinezuur (11%).

* bronnen: Kusmirek 2002 en Enig 2000

EIGENSCHAPPEN – UITWENDIG

Kokosvet is bruinend, maakt soepel, is ontspannend, verzachtend en verkoelend, jeukstillend, licht hydraterend.

TOEPASSING – UITWENDIG

Als basisolie: 100% of 10-50% toevoeging aan andere basisoliën. Kokos is een ideale basis- en massageolie die de huid ontspant en elastisch maakt. Kokos werkt verzachtend en verkoelend en is geschikt voor ieder huidtype. Vooral een droge huid profiteert van kokos vanwege de licht hydraterende werking. Gemengd met jojoba olie is kokos ideaal bij een gebarsten huid van handen en voeten. Kokos als pakkingsolie voor breekbaar haar werkt hydraterend en verzachtend. Omdat kokos bruinende kwaliteiten bezit, wordt het in vele zonneproducten verwerkt. Mogelijk bezit kokos ook een lichte beschermingsfactor. Omdat kokos stolt op kamertemperatuur is het een zeer goede parfumbasis voor essentiële oliën, met name voor de zwaardere oliën als jasmijn, roos en ylang-ylang.

ANDER GEBRUIK

Kokosvet bestaat voornamelijk uit verzadigde vetzuren, vooral laurinezuur. Dat maakt kokos (evenals andere tropische vetten) een stabiele bakolie in de keuken. Erasmus (1986) stelt dat bij matig gebruik (1 à 2 eetlepels per dag) ongeraffineerde en ongehydrogeneerde (niet geharde) tropische vetten het cholesterolniveau in het bloed licht verlagen. Teveel inname van verzadigde vetzuren leidt tot hart- en vaatproblemen. De verzadigde vetzuren in geraffineerde kokos- olie bestaan voornamelijk uit vetzuren met middellange ketens die in het lichaam omgezet worden in energie. Het lichaam slaat ze niet op als vet. Omdat deze vetzuren gemakkelijk te verteren zijn, worden ze opgenomen in een dieet voor kinderen en bij mensen met lever- en stofwisselingsklachten.

WAARSCHUWING

De houdbaarheid van ongeraffineerd kokosvet is 2 jaar. Kokos is niet toxisch, nauwelijks irriterend en niet sensibiliserend. Mogelijke allergische reacties (urticaria) bij uitwendig gebruik van de geraffineerde kokos-olie of kokosvet dat met oplosmiddelen geëxtraheerd is.

Rijpkema, H. – Aromecum, Aromatherapie van Absint tot Zonnebloem