Karakteristiek van steranijs
Chinese steranijs is een groenblijvende boom tot 15 meter hoog met een wit-grijze bast, leerachtige bladeren, geelgroene tot rode bloemen met daarna 8-puntige vruchtjes, de bekende steranijs. De boom komt voor in de bossen van Zuid-China en het noordoostelijk Vietnam. Tegenwoordig wordt de boom ook in andere Aziatische landen (Cambodja, Laos, Filippijnen) gekweekt. De boom kan meer dan 100 jaar vruchten dragen. Fruit wordt verzameld voor de volledige rijping en wordt gedroogd in de zon.
Steranijs wordt in de Chinese geneeskunde ingezet als stimulerend middel bij maagdarmproblemen, als expectorant, als winddrijvend middel en als thee ter behandeling van reumatische klachten. De zaden worden gekauwd voor verbetering van de spijsvertering en een aangename adem. De eerste steranijs werd in de 16e eeuw naar Europa vervoerd.
De naam ‘illicium’ betekent ‘verleidelijk’ en verwijst naar de heerlijk geurende bloemen en vruchten. Steranijs wordt gebruikt in de Aziatische keuken en is onderdeel van het beroemde Chinese vijfkruidenpoeder. Veel voedingsmiddelen zijn gearomatiseerd met steranijsolie, bijvoorbeeld drop, tandpasta en hoestsiropen. Soms zijn medicijnen ‘op smaak’ gebracht om ongewenste smaken en geuren te maskeren. Sambuca heeft vaak steranijs als ingrediënt en is een substituut voor de (duurdere) anijs. De vruchtjes zijn een geliefd onderdeel van potpourri’s.
Het is opmerkelijk dat de vruchten van de steranijsboom en die van het éénjarige kruid, de groene anijs – planten uit totaal verschillende aan shikiminezuur waaruit oseltamivir wordt geproduceerd dat we kennen onder de naam Tamiflu, een antiviraal middel om influenza/griep te behandelen.
Een waarschuwing is op zijn plaats: verwar de olie van de Chinese steranijs (Illicium verum) niet met de Japanse steranijs (Illicium anisatum) dat weliswaar op de Chinese steranijs lijkt maar een totaal andere chemische samenstelling heeft en als toxisch wordt bestempeld door o.a. de aanwezigheid van safrol, een kankerverwekkende verbinding en anisatine, een toxische verbinding. In de VS zijn kruidentheeën met steranijs daarom een tijd lang verboden geweest.
De opbrengst aan essentiële olie is 2-3%. De opbrengst aan essentiële olie is het hoogst als de vruchtjes nog niet helemaal rijp zijn. Dat wil zeggen dat ongeveer 50 kg steranijs nodig is voor 1 kilo olie. CO2-extractie levert meer olie dan stoomdestillatie. De kleur van steranijsolie is geler dan de olie van de groene anijs. Steranijs bezit een krachtige typisch zoete geur die aan drop doet denken, maar is iets harder en kruidiger dan de geur van groene anijs. De parfumindustrie karakteriseert steranijs als een midden- en topnoot.
Belangrijke bestanddelen van steranijs
Een verschil met anijsolie (Pimpinella anisum) is o.a. de aanwezigheid van de oxide 1,4-cineol en de verbinding foeniculine.
Chemische samenstelling van een steranijs destillaat:
Fenylpropanoïden – Fenolische ethers: trans- anethol (=isoestragol) (70 – 91,7 %), estragol (=methyl chavicol)(tot 6 %)
Monoterpenen: limoneen < 7 %, a- en β-pineen) Alcoholen: linalool (1 – 2 %)
Aldehyden: anijsaldehyde 1,81 %
Oxiden: 1,4-cineol
Foeniculine
Eigenschappen van steranijs
Steranijs heeft sterk uiteenlopende eigenschappen, die echter overeenkomen met de werking van groene anijsolie. Het werkt o.a. als een oestrogeen nabootsende stof –bevordert menstruatie – en helpt bij opvliegers tijdens de menopauze; steranijs is sterk krampverlichtend op het neuro-musculaire systeem en verlicht spierpijnen; steranijs is een carminativum – het voorkomt en verdrijft gasvorming in het spijsverteringssysteem; steranijs is een tonicum voor de luchtwegen; mogelijk virusdodend (Herpes simplex); schimmeldodend (door de aanwezigheid van anethol) (Huang 2010, Dwivedy 2018).
Toepassing van steranijsolie
In de aromaverdamper: verfrist steranijs de lucht en geeft verlichting bij luchtwegklachten zoals astmatische bronchitis, hoesten en verkoudheid. Het vergemakkelijkt de ademhaling. De olie is goed te mengen met sinaasappel, lavendel en dennenoliën. Steranijsolie is goed te verdampen bij somberheid en angsten (Miyagawa 2014).
Op de huid: Verlichtend als wrijfmiddel bij luchtwegklachten en spierpijnen. Vrouwen kunnen steranijs (in een vette plantolie) op de onderbuik aanbrengen bij pijnlijke en verminderde menstruatie. Onderzoek laat zien dat steranijs het Herpes simplex virus (HSV-2) kan bestrijden. Dit virus veroorzaakt genitale herpes (Allahverdiyev 2013).
In het bad: Steranijs is in het bad te gebruiken bij spierpijnen en luchtwegklachten.
Als smaakstof: Steranijs is heerlijk in honing: verzachtend bij hoest, fris bij slechte adem maar ook in te nemen bij een opgeblazen gevoel (in plaats van anijsmelk).
Dosering van steranijsolie
In de aromaverdamper: enkele druppels naar eigen voorkeur, puur of vermengd met andere oliën.
Op de huid: maximaal 4% bij volwassenen – bij lokaal gebruik.
In het bad: maximaal 8 druppels in een vol bad.
Als smaakstof: 1-2 druppels in een klein potje bloemenhoning. Daarvan 1 theelepel puur of vermengd met een warme vloeistof innemen.
Overdosering en bijwerkingen van steranijsolie
Steranijs stimuleert bij lage dosering, maar werkt narcotisch bij hoge doseringen. Steranijs is bij aangehouden dosering non-toxisch en niet sensibiliserend, maar kan op een gevoelige huid irritatie veroorzaken.
Waarschuwingen van steranijsolie
Tijdens de zwangerschap alleen uitwendig gebruiken en daarbij de aanbevolen dosering niet overschrijden. Inwendig gebruik van steranijs olie heeft een oestrogeen nabootsend effect en kan oestrogeen niveaus in het lichaam beïnvloeden. Niet te gebruiken bij kinderen onder 5 jaar vanwege het percentage methyl chavicol in de olie. Vrouwen met endometriose en oestrogeen- afhankelijke kanker (o.a. borst- en eierstokkanker) en mannen met prostaathyperplasie zouden inwendig gebruik van steranijs moeten vermijden.
Inwendig gebruik van steranijs dient vermeden te worden bij gebruik van bloedverdunnende middelen. Onbekend is de invloed van steranijsolie tijdens de zwangerschap. Niet gebruiken op een gevoelige of beschadigde huid.