Vetiver

Het Vetiveria geslacht bestaat uit 10 soorten die alle inheems zijn in tropisch Azië. De meest interessante en ook meest verbouwde soort is de Vetiveria zizanioides oftewel de vetiver of khus, een inheemse grassoort uit Zuid India en Sri Lanka. De naam vetiver is een Engelse verbastering van de lokale Zuid-Indiase naam ‘vetryveer’. Vetiver is een nauwe verwant van andere geurende grassen zoals lemongrass, citronella en palmarosa. Vetiver gras is een overblijvende grassoort tot 2 meter hoog met een sterk verdicht wortelsysteem dat 2 – 4 meter de aarde ingroeit. Het is één van de weinige essentiële oliën die uit de wortels wordt gedestilleerd. De olie is een zeer gewilde grondstof voor de parfumindustrie.

De essentiële olie is niet de enige reden voor aanplant. In India heeft men met vetiver veel ervaring opgedaan om bodemerosie te bestrijden. Steeds meer berghellingen wordt beplant met vetivergras. Vetiver kan ook zeer goed water in de bodem vasthouden. Steeds meer regio’s in de wereld maken gebruik van deze kennis. Vetivergras is te vinden tegenwoordig te vinden in Midden- en Zuid-Amerika, Australië, Afrika, Filippijnen en ook een plantproject in Italië is succesvol. Zelfs op 2000 meter hoogte wordt de plant in Nepal gekweekt. Maar als het gaat om de essentiële olie uit de wortels en dan zijn tropische omstandigheden het meest ideaal. Goede kwaliteit vetiver olie komt van de eilanden Madagaskar, Réunion, Haïti, Java en er bestaan nog productiegebieden in de oorsprongslanden India en Sri Lanka.

In de landen van herkomst is vetiver gras al eeuwenlang een nuttige en medicinale plant. Van het blad en de (gedroogde) wortels worden matten, gordijnen en waaiers gevlochten die de huizen aangenaam laten ruiken en insecten op afstand houden. Als de hete, droge wind in de zomer de huizen binnenkomt, dan worden de vetiver ’gordijnen’ natgemaakt en zo wordt de geur een effectieve verkoeler en verfrisser van de huizen. Van de wortels werd ook een verfrissende drank gemaakt tegen koortsen en maagklachten. En de gemalen wortel wordt toegevoegd aan een zalf dat verkoelend werkt bij verbrande huid zodat de pijn eruit kan trekken. In de Ayurveda hoort vetiver tot de groep middelen die koorts, jeuk, huidonreinheden en hoofdpijn kan verlichten.

Vetiver olie is nog nauwelijks onderzocht op therapeutische mogelijkheden en het onderzoek naar vetiver is beperkt. De olie is complex en vele verbindingen zijn zelfs nog niet geïdentificeerd. Maar als je de geur ruikt, dan voel je kracht en diepte in de olie. De olie staat voor aardend, herstellend, stabiliserend, verkoelend en ontspannend. Overal waar overprikkeling (hitte) is, ontspant vetiver. De olie trekt als het ware zwaarte en hitte uit het hoofd. Ook voor mensen die blijven ‘malen’ is vetiver geschikt. Een goede herstellende olie bij chronische depressie, spanning en burnout klachten. Naast psychische klachten past vetiver bij de huid: de olie is sterk huidregenererend.

De opbrengst aan essentiële olie is voor vetiver 2 – 3 %. Dat wil zeggen dat er tussen de 30 en 50 kilo gedroogde wortels nodig zijn voor 1 kilo olie. Destillatie van verse wortels levert meer olie op; minder stroperig dan de olie uit gedroogde wortels en de geur is groener, minder diep. De kleur van de viskeuze vetiverolie is diep roodbruin of donkergroen, maar kan per oogst en herkomstgebied verschillen. De olie bevat ongelofelijk veel geurnuances: zwaar, houtig (iets van zoethout, warm, rijk, krachtig) en aards (wortel, natte aarde, aardappel, truffel en een groene noot). Men laat de olie ook vaak een aantal maanden rijpen om de diepe geur volledig te laten ontwikkelen. Het is een unieke geur die moeilijk na te maken is vanwege de complexheid van de olie. Vetiver is één van de basismaterialen voor de parfumeur. Het is een basisnoot en heeft sterke fixerende eigenschappen zodat het vluchtiger geuren kan vasthouden. Verder wordt vetiver verwerkt in o.a. zepen.

Vetiver is één van de meest complexe essentiële oliën. De olie bestaat uit meer dan 150 sesquiterpenen en sesquiterpenoïden. Veel verbindingen komen in sporen voor en sommige zijn nog niet eens geïdentificeerd. Voor zover we weten bestaan er twee chemotypen van vetiver: olie uit India van uit het zaad gekweekte vetiver en olie van buiten India die meestal is van gekloonde vetiver (Lawrence 2016). De grootste groep verbindingen in vetiverolie zijn de vetiverolen, een verzamelnaam voor alle sesquiterpenolen die in de olie voorkomen. De chemische samenstelling is sterk wisselend en afhankelijk van herkomstland.

Sesquiterpenen: o.a. vetiveneen, tricyclovetiveneen, vetivazuleen, β-vetispireen

Sesquiterpenolen: o.a. vetiverolen (45 – 70%) waaronder o.a. vetiverol, bicyclovetiverol, tricyclovetiverol, khusimol (zizanol), vetivenol

Sesquiterpeen esters: vetivenyl acetaat, vetiveryl acetaat, veresterde benzoëzuren

Sesquiterpeen ketonen: a- en β-vetivon, vetiveron, khusimon

Zuren: benzoëzuren, vetiveenzuur, benzoëzuur

Antimicrobieel (antibacterieel – vooral grampositieve bacteriën, schimmeldodend) (Burger 2017, Orchard1 2018), herstellend, kalmerend, krampstillend, verkoelend, ontstekingsremmend/pijnverdovend, huidregenererend, anti-allergisch, aardend, angstverminderend (Saiyudthong 2015), insectenwerend. 

In de aromaverdamper: verspreidt vetiver een intense warme en aardse geur die waarschijnlijk voor de meeste mensen te accepteren is als de olie wordt gemengd met andere oliën. Goede combinaties zijn te maken met bijvoorbeeld roos, jasmijn, tuberoos, ylang-ylang, patchouli, geranium, alle citrusoliën, palmarosa en andere grasoliën. De olie desinfecteert de omgeving, zeker in combinatie met een naald- of citrusolie. Vetiver is één van de oliën die mogelijk het slaappatroon kan verbeteren bij slaapapneu (Arzi 2010) en wanneer het slaappatroon door ‘malen’ is verstoord. Verder is vetiver een  goede verdampingsolie bij sombere gedachten, nervositeit, stress, angsten (Saiyudthong 2015) en uitputting. Vetiver geeft aarding en ontspant. Tijdens werktijd is vetiver een verfrissende (samen met een citrus) olie om alert te blijven (Matsubara 2012, Cheaha 2016). Gebruik de olie dan in een lage dosering. Vetiver olie is stroperig en daarom is het handig de olie met alcohol (96%) te verdunnen. 

Op de huid: zie algemene toepassingsregels. In de huidverzorging werkt vetiver sterk voedend bij een droge, oudere huid en verzachtend bij een geïrriteerde huid. Door het hoge gehalte aan sesquiterpenen heeft vetiver ook een anti- allergische werking en is geschikt bij allergische huidaandoeningen zoals bijvoorbeeld netelroos. Gebruik vetiver bij eczeem in de laagste dosering (0,5 %). Vetiver is antiseptisch en huidherstellend bij acne. Daarbij bestrijdt vetiver de beide bacteriën die betrokken zijn bij het ontstaan van acne, Propionibacterium acnes en St. epidermis (Orchard2 2018). Het regenereert niet alleen de huidcellen bij acne, maar ook bij wonden (Orchard1 2018) en striae. Onderzoek heeft aangetoond dat vetiver het melaninegehalte in de huid kan reguleren. Het kan daarom hyperpigmentatie deels voorkomen (Peng 2014). Dit zou te maken hebben met de anti-oxidatieve activiteit van de olie. Vetiver werkt ook herstellend en krampstillend op het vrouwelijke hormoonsysteem. Zo werkt een huidolie met vetiver, in combinatie met scharlei, ontkrampend bij pijnlijke menstruatie en PMS. Mogelijk kan een extract uit de wortel ondersteunend werken bij hoge bloedsuikerspiegels/diabetes (Karan 2013).

In het bad: zie algemene toepassingsregels. Via baden is vetiver in te zetten bij behandeling van huidklachten en bij ontslakkingskuren. Vetiver is licht toniserend op bindweefsel en bloedvaten en bevordert de doorbloeding. Ook in het bad is vetiver ontspannend en aardend. De pijnverdovende eigenschap van vetiver kan gebruikt worden bij o.a. gewrichts- en spierpijnen. Vetiver heeft ook een zinnelijke component, die niet zelden seksueel prikkelend wordt gevonden.

In de aromaverdamper: enkele druppels naar eigen voorkeur .

Op de huid: maximaal 8 % bij volwassenen – bij lokaal gebruik.

In het bad: maximaal 8 druppels in een vol bad. 

In lage dosering is vetiver non-toxisch, niet irriterend en niet sensibiliserend. Er bestaat een kleine kans op contactdermatitis bij overgevoeligheid. Gebruik maximaal 0,5% op een zeer gevoelige huid, bij baby’s en kleine kinderen. Een hoge dosering in de aromaverdamper kan hoofdpijn veroorzaken.