Is het gebruik van essentiële oliën veilig tijdens de zwangerschap?
In veel literatuur en op het internet wordt gesteld dat etherische oliën risicovolle stoffen zijn die tijdens zwangerschap vermeden moeten worden. Bewijs is er niet. Wel voor het tegendeel; ze zijn bij verantwoord gebruik weldadig, geven ontspanning, kunnen helpen bij kleine klachten en lijken – bij twee manieren van gebruik – zeer veilig gedurende de zwangerschap. Verdamping via een diffuser en het gebruik op de huid zijn geschikte toepassingen van etherische oliën waarbij nog nooit schade is aangetoond voor het ongeboren kind. Inname van oliën is een andere zaak. De opname in het lichaam is via de mond 100% en bestanddelen van oliën kunnen dan de placenta passeren. Dit betekent dat oraal gebruik van oliën tijdens de zwangerschap moet worden afgeraden. Een aantal behulpzame oliën en hun toepassingsgebieden wordt hier beschreven.
Zolang etherische oliën bestaan hebben ook vrouwen hun huid en haar ermee verzorgd. Ook als ze zwanger waren. Kennis van kruiden en extracten was voor veel mensen in vervlogen tijden toegankelijk, maar een groot deel van die wijsheid en kunde zijn verloren gegaan. Ervoor in de plaats zijn verhalen gekomen over schadelijkheid van etherische oliën voor het ongeboren kind. Maar bewijs ervoor bestaat voor geen enkele olie.
In het Nabije Oosten en onder meer India is aromatherapie nog steeds heel levendig. Bij ons in het Westen gaan vooral verhalen rond over vermeende schadelijkheid. Roos in de eerste drie maanden niet gebruiken, want dat zou niet veilig zijn? Dan zou een zwangere ook niet aan rozen mogen ruiken omdat rozengeur benzylalcohol bevat dat toxisch is in hoge doseringen. Geen tandenpoetsen met pepermunttandpasta; pepermunt is toxisch in doseringen hoger dan 168 gram. Op internet gaan veel lijsten rond met daarop basilicum als contra-indicatie bij zwangerschap, maar Italiaanse (zwangere) vrouwen gebruiken zonder problemen basilicum en pesto in hun dieet.
De eerste drie maanden van de zwangerschap
Het zich ontwikkelende kind is vooral gevoelig voor chemische schade gedurende de eerste drie maanden van de zwangerschap. Dus in die tijd maar geen medicijnen en huidproducten gebruiken? We weten niet in welke mate substanties in het bloed van de moeder, het embryo of de foetus bereiken. Barr noemt ethanol, nicotine, Pcb’s en een aantal pesticiden, drugs en medicijnen (of hun metabolieten) als stoffen die in de foetus zijn terug te vinden.
Minder dan 2% van alle nieuwe medicijnen wordt getest in de zwangerschap. Maar meer dan 98% van de medicijnen hebben onvoldoende veiligheidsdata bij zwangerschap. We zouden ook kunnen betogen dat de meeste medicijnen en essentiële oliën veilig zijn tijdens de zwangerschap, zij het met een paar voorzorgsmaatregelen.
Voor de Amerikaanse Food and Drug Administration FDA, die verantwoordelijk is voor o.a. de veiligheid van medicijnen en biologische producten, staan etherische oliën als GRAS bekend; generally recognised as safe. Er is ook geen enkele studie die bewijs levert dat oliën een probleem kunnen geven, zoals een geboortedefect of een abortus. En al helemaal niet bij gebruik van etherische oliën in een diffuser of als onderdeel van een huidproduct.
Aromazorg met fysiologische verdunde oliën tot 1% vormen geen gevaar voor moeder en kind. Tijdens haar zwangerschap heeft de vrouw zelfs nog speciale ondersteuning van haar extra gevoelige reukzin. Vrouwen zouden in deze tijd meer op hun neus moeten durven vertrouwen en stoffen mijden die haar een onprettig gevoel geven.
De toepassingen van essentiële oliën
De toepassing die wordt gebruikt zal ook de soort veilige keuze bepalen: inhalatie, op de huid of inwendig. Inhalatie is te allen tijde in de zwangerschap in te zetten. Kurt Schnaubelt, een bekende onderzoeker en schrijver over etherische oliën in Amerika, citeert natuurgeneeskundig therapeut Pam Taylor: ‘when oils are inhaled they interact with cells at the back of the nose to stimulate a change in the areas of the brain that control nausea and vomiting as well as sleep and mood’. Een argument om etherische oliën te verdampen bij misselijkheid, slaapstoornissen en stemmingswisselingen. Verder zijn oliën aanbevolen bij luchtwegproblemen, hoofdpijn, stress en als luchtzuiverend middel.
De meest voorkomende toepassing van etherische oliën is op de huid. Een 1 à 5% verdunning geeft bijna nooit problemen, maar 1% wordt bij zwangerschap aanbevolen. Dat zijn dus 20 druppels op 100 ml vette plantolie. Opgebracht op de huid zal ongeveer 10 tot 20% via de huid in het lichaam worden opgenomen. In de richtlijnen van de Engelse beroepsvereniging voor aromatherapeuten (IFPA) staat bij zwangerschap: “… the amount of essential oil that actually accessed the mother’s skin is very tiny and therefore the amount that reaches the placenta is miniscule if proper dilutions are being used”.
Anders dan op de huid wordt bij inwendig gebruik 100% van de olie in het lichaam opgenomen. De meeste richtlijnen raden geen oraal gebruik aan. Uitgangspunt is dan ook: geen inname tijdens de zwangerschap en tijdens de zoogperiode.
De keuze van een essentiële olie
Er is een populair geloof onder aromatherapeuten dat emmenagoog (menstruatie bevorderend) werkende etherische oliën mogelijk tot een abortus kunnen leiden. Omdat vele etherische oliën als emmenagoog worden vermeld in de populaire aromatherapieboeken ziet men deze plantenstoffen dus als gevaarlijk in de zwangerschap. Of deze oliën nu wel of niet menstruatie kunnen bevorderen, er is geen enkel bewijs gevonden dat ze abortief werken in aromatherapeutische hoeveelheden.
Op lijsten van oliën die men niet moet gebruiken, staan onder andere genoemd: anijs, berk, bonenkruid, wintergreen, blauwe cipres, wortelzaad, basilicum, kruidnagel, venkel, hysop, absint-alsem, bijvoet, ceder, mirre, oregano, peterselie (zaad en blad), polei, wijnruit, venkel, salie, boerenwormkruid, thuja, tijm, rozemarijn, dragon, kamfer, jeneverbes. En zelfs vaak vriendelijke oliën als roos, jasmijn, marjolein en lavendel.
Helaas worden daarbij niet de redenen genoemd waarom ze zouden moeten worden gemeden. Vaak worden zulke lijsten kritiekloos uit publicaties van andere schrijvers overgenomen. Er worden ook oliën genoemd die sowieso moeten worden gemeden, onafhankelijk van zwangerschap, zoals absint-alsem en polei.
Oliën als oregano (Origanum vulgare), kaneelschors (Cinnamomum zeylanicum) en cassia (Cinnamomum cassia) zijn een contra-indicatie tijdens de zwangerschap wegens de embryotoxiciteit. In dierstudies vertoonden deze oliën schadelijke effecten aan kernen en een verhoogde mate van celdood. Voor de duidelijkheid: dit werd alleen aangetoond in zeer hoge doseringen inwendig, maar mijn aanbeveling is toch om deze oliën ook uitwendig niet te gebruiken, net als oliën met het bestanddeel sabinylacetaat (o.a Juniperus sabina, het geslacht plectranthus, Salvia lavandulifolia en Artemisia absinthium).
Welke aromatherapeutische mogelijkheden zijn er dan wel?
Welke aromatherapeutische mogelijkheden zijn er dan wel? In principe zijn alle voordelen van essentiële oliën op psyche en lichaam ook bruikbaar tijdens de zwangerschap. Er zijn maar relatief weinig voorzorgsmaatregelen waar de gebruiker op moet achten.
Wie een lijst van bekende en veilige oliën wil hebben die volgens de richtlijnen zonder problemen in de zwangerschap zijn te gebruiken: van bergamot tot jeneverbes, van wierook tot roomse kamille en van sandelhout tot ylang-ylang, de mogelijkheden zijn legio:
- benzoë (Styrax tonkinensis)
- bergamot (Citrus bergamia)
- zwarte peper (Piper nigrum)
- cipres (Cupressus sempervirens)
- eucalyptus (Eucalyptus smithii)
- wierook (Boswellia carteri)
- geranium (Pelargonium x asperum)
- blauwe kamille (Chamomilla recutita)
- gember (Zingiber officinale)
- grapefruit (Citrus paradisi)
- jeneverbes (Juniperus communis)
- lavendel (Lavandula angustifolia)
- citroen (Citrus limon)
- mandarijn (Citrus reticulata)
- zoete marjolein (Origanum majorana)
- neroli (Citrus aurantium var. amara)
- sinaasappel (Citrus sinensis)
- petitgrain (Citrus sinensis)
- pepermunt (Mentha x piperita)
- roomse kamille (Anthemis nobilis)
- roos (Rosa damascena)
- sandelhout (Santalum album)
- kruizemunt (Mentha cardiaca)
- tangerine (Citrus reticulata)
- tea tree (Melaleuca alternifolia)
- ylang-ylang (Cananga odorata)
Richtlijnen
- Vermijd inname. Focus op aromatherapie via verdamping: het meest veilig in de zwangerschap.
- Toe te passen op de huid is de dosering maximaal 1%. Verdun de oliën in jojoba-, kokos-, zoete amandel- of abrikozenpit-olie. Ook voor massage geldt de 1%-regel.
- Baden: 4-6 druppels etherische oliën in een emulgator; voetenbad: 2-3 druppels.
- Kwaliteit, versheid en zuiverheid van de oliën zijn belangrijk. Biologische oliën zijn aan te bevelen. Koop daarom altijd bij een betrouwbare leverancier.
Diverse ongemakken kunnen behandeld worden met aromatherapie. Ze steunen vooral op empirische gegevens over klassieke kruidengeneeskunde, maar sommige indicaties worden onderbouwd door studies en trials. Pepermuntolie bijvoorbeeld kan effectief jeuk verminderen en er is geen aanwijzing dat de olie een risico zou vormen tijdens zwangerschap. Dat blijkt uit een studie waarbij gebruik werd gemaakt van sesamolie met 0,5% pepermuntolie. Deze pepermuntmix verlichtte de jeuk tijdens zwangerschap. Het advies was om deze mix twee weken lang, tweemaal daags in te zetten.
Lavendelolie stond in het verleden ter discussie als mogelijk emmenagoog. De kamfer in lavendel zou verantwoordelijk zijn voor het opwekken van de menstruatie, maar alleen in de olie van kuiflavendel (L. stoechas) is het kamfergehalte relatief hoog. Nergens in de literatuur wordt echter lavendel als contra-indicatie genoemd bij zwangerschap. Integendeel: de algemene rustgevende eigenschappen worden geroemd en lavendel lijkt compleet veilig tijdens zwangerschap.
Ongemakken tijdens de zwangerschap
Er zijn dus meerdere oliën die veilig kunnen worden ingezet bij klachten tijdens de zwangerschap:
Slaapklachten: scharlei, lavendel, sandelhout – hier ligt de nadruk vooral op harmonie. 1 à 2 druppels op het kussen of verdampen via een diffuser.
Angsten: mandarijn, bergamot, neroli, sandelhout, roos, lavendel. Mogelijkheden zijn verdamping of een 1% verdunning in een massageolie.
Misselijkheid: pepermunt, kardemom, gember, kruizemunt, lavendel. De nadruk ligt op verdamping – enkele druppels op een tissue. Ook citroenolie; het regelmatig ruiken eraan, op een tissue, gaf in een studie duidelijk vermindering in ernst en frequentie van misselijkheid.
Ochtendmisselijkheid: vooral voorkomend in de eerste twaalf weken: pepermunt, mandarijn, kruizemunt en gember, citroen, grapefruit. Gebruik een 1% verdunning – achter de oren, buikgebied.
Zwangerschapsstriemen (striae): het doel van een huid- of massage-olie is het bevorderen van de elasticiteit van de huid en huidherstel. Aan te raden is een mengsel van gelijke delen lavendel, wierook en mandarijn. Ook neroli, roos en roomse kamille bezitten fantastische huidherstellende eigenschappen. Sheabutter is een mooie basis met daarin 1% van de oliën.
Zwelling (oedeem): een mix van cipres, lavendel, citroen, geranium en mandarijn in een huidolie kan de circulatie verbeteren en het vasthouden van vocht enigszins voorkomen.
Minder specifieke zwangerschapsklachten zijn te behandelen met oliën die ook in andere situaties verlichting kunnen geven:
Hoofdpijn: de toename van hormonen en bloedvolume in het eerste trimester van de zwangerschap kan tot hoofdpijn leiden. Geschikte oliën met ontkrampende en ontspannende eigenschappen zijn lavendel, wierook, pepermunt en roomse kamille. Gebruik één druppel topisch op de slapen, achter in de nek en op het voorhoofd. Als toepassing kan het inhaleren van een of twee druppels olie vanuit de handen verlichtend werken.
Zuurbranden: het hormoon progesteron wordt tijdens de zwangerschap geproduceerd om o.a. de baarmoeder te ontspannen, maar het ontspant ook de kringspier tussen maag en slokdarm. Roomse kamille, petitgrain, kruizemunt en gember bevatten spijsvertering bevorderende en ontstekingsremmende eigenschappen die het ongemak van zuurbranden kunnen verlichten. Topisch in een 1% verdunning.
Slapeloosheid: lavendel, mandarijn, valeriaan, sandelhout, ylang-ylang, roomse kamille, scharlei. De oliën verdampen in de slaapkamer of gebruik een of twee druppels op het kussen.
Stress: verhoogde stress leidt vaak tot slaapstoornissen. Kalmerende oliën: lavendel, wierook of roomse kamille. Ze kunnen in een diffuser worden verdampt of toegevoegd aan een massageolie.
Acne: hier zijn lavendel of tea tree aangewezen. Gebruik tot 1% van deze oliën in een basis. Ook sandelhout en roomse kamille zijn hier in te zetten.
Voor meer tips en recepten bij zwangerschap & baby, lees hier verder.
De literatuurlijst is per mail aan te vragen.