Oorzaken en symptomen

Bij hooikoorts (pollinosis of allergische rhinitis) reageert het immuunsysteem buitensporig op onschuldige stoffen zoals stuifmeelkorrels (pollen). Onze afweer ziet de pollen als allergeen. Het neusslijmvlies raakt ontstoken als gevolg van een IgE (immunoglobuline E) reactie van het immuunsysteem op sommige pollen. Immunoglobulinen zijn eiwitten die worden gevormd door afweercellen om lichaamsvreemde stoffen op te ruimen en om infecties te bestrijden. Als in bloedonderzoek verhoogde IgE-waarden worden aangetroffen, wijst dat vaak op een allergie. Naar schatting lijden één op de vijf Nederlanders en Belgen aan een allergie door pollen. Onderzoek laat zien dat de afgelopen dertig jaar het aantal mensen met hooikoorts is verdubbeld. Door klimaatverandering duurt het hooikoortsseizoen ook langer.

De grootste boosdoeners zijn pollen in de lucht van bomen (berucht zijn de berkenpollen), grassen en sommige kruiden (o.a. weegbree, bijvoet en brandnetel). Immunologisch is hooikoorts hetzelfde als een voedselallergie. Alleen speelt hooikoorts zich af via de neus. De werkelijke oorzaak van hooikoorts zijn echter niet de pollen, maar het overgevoelige en ontregelde immuunsysteem. Daarom zou in de behandeling de nadruk moeten liggen op versterking van het immuunsysteem zodat het leert dat het niet meer zo heftig hoeft te reageren.

Histamine reflex

Wat gebeurt er bij de sterke reactie van het immuunsysteem bij hooikoorts? Er komt histamine vrij uit de zogenaamde mestcellen. Deze mestcellen zijn te vinden in de huid, de longen en in maag en darmen. Histamine is verantwoordelijk voor het ontstaan van de allergiesymptomen. In de hersenen speelt histamine een heel andere rol. Daar is het een neurotransmitter dat o.a. slaapprocessen reguleert. Artsen schrijven vaak antihistaminica voor bij hooikoorts en dat kan sufheid en slaperigheid veroorzaken. Bij hooikoorts dringt het histamine in de slijmvliezen en geeft daar de ontstekingsreactie. Waarom de ene mens wel hooikoorts krijgt en de andere niet is nog niet volledig verklaard. De erfelijke factor speelt een rol, maar o.a. ook schadelijke stoffen in de lucht en de hygiëne hypothese (te weinig in contact met bacteriën en schimmels) lijken een rol te spelen evenals bewerkte voedingsmiddelen.

Naast pollen kunnen allerlei andere allergenen (voedingsmiddelen, huisstofmijten, huidschilfers, donsdekens en zogenaamde beroepsallergenen (zoals meel, zaagsel, cement) hooikoortsverschijnselen oproepen.

Symptomen van hooikoorts zijn veelvoud: jeuk, loopneus of verstopte neus, niezen, hoesten, zwelling van de slijmvliezen, soms benauwdheid, brandende en tranende ogen, huidjeuk, huiduitslag en een vermoeid gevoel. Door het overgevoelige immuunsysteem hebben mensen met hooikoorts vaak ook een andere allergie zoals allergische astma of eczeemklachten. Soms is er sprake van een kruisallergie: last van bepaalde stuifmeelpollen maar ook problemen met de voeding die verwant is aan de pollen. Bekende kruisallergieën: bloesems met appels, graspollen met tarwe, tomaat en pinda. Voor mensen met hooikoorts en tegelijkertijd maag- en darmklachten is het de moeite waard uit te zoeken welke kruisallergieën er bestaan. Een weetje: Mensen die last hebben van allergische luchtwegklachten worden ingedeeld in twee groepen. De eerste groep, de ‘lopers’, hebben vooral last van een waterige loopneus, niezen veel en jeukende, tranende ogen. De meeste ‘lopers’ zijn allergisch voor pollen en dierenharen en – huidschilfers. De tweede groep, de ‘blokkers’ hebben vooral last van een neusverstopping en soms van een loopneus.

AROMATHERAPIE

In de aromatherapie gebruiken we de membraan stabiliserende eigenschappen van verschillende essentiële oliën op de mestcellen. Hierdoor komt de histamine minder gemakkelijk vrij en daardoor kan het in min of meerdere mate de reactie op de allergene stoffen vertragen. De inwendige toepassing lijkt het meest effectief, maar onderzoek laat zien dat inhalatie veelbelovend is bij symptoomverlichting.

De behandeling van hooikoorts vraagt geduld en de behandeling duurt vaak ook jarenlang. Ervaring heeft geleerd dat aromatherapie goed kan worden gecombineerd met inzichten en behandelingen uit de natuurgeneeskunde, fytotherapie, homeopathie en acupunctuur.

Aanbevolen essentiële oliën:

Atlasceder

Cipres

Sandelhout

Attars

Manuka

Vetiver

Echte (blauwe) kamille

Pepermunt

Benzoë

Vanille

Het zijn vooral oliën met een hoog gehalte aan sesquiterpenen. Deze bestanddelen in essentiële oliën versterken de membraan van de mestcellen waardoor de uitstoot van histamine wordt verminderd en daarmee een afgezwakte reactie op de allergenen kan plaatsvinden.

Mengsels van essentiële oliën:

– Mengsel I: 10 druppels atlasceder, 5 druppels manuka en 5 druppels cipres.

– Mengsel II: 10 druppels blauwe kamille, 10 druppels citroen, 5 druppels manuka.

PRAKTISCHE ADVIEZEN EN RECEPTEN

Inname en de inzet van huidoliën zijn de meest gebruikte toepassingen. U kunt één van de aanbevolen essentiële oliën gebruiken, maar ook één van de mengsels.

Inhaleren:

– Inhaleren kan de zwelling van de slijmvliezen verminderen. Mengsel II is een klassiek mengsel. 1 of 2 druppels op een tissue of zakdoek en van daaruit regelmatig krachtig inhaleren. Ook aan het flesje olie ruiken kan verlichting geven. Meerdere keren per dag herhalen. Door de olie van blauwe kamille kan ook de ontsteking worden bestreden.

– Spoelen met zout water. Hiermee worden zoveel mogelijk pollen uit de neus gespoeld. Los een theelepel zout op in 250 ml lauw water. Het is niet nodig dat het water wordt gekookt. Een paar keer per dag spoelen met een vol pipetje in elk neusgat (niet bij kinderen). Er zijn ook zogenaamde neusdouches (bijvoorbeeld de rhinohorn) bij drogist of apotheek te koop. Drie- tot viermaal daags deze zoutoplossing gebruiken. Het zoute water loopt in de keelholte en is gewoon door te slikken.

– Stomen met cineolrijke eucalyptusoliën: Eucalytus globulus, E. radiata, E. smithii of met pepermuntolie. Het opent de neus zodat er beter kan worden doorgeademd.

Inwrijving/massage:

– Inwrijven of masseren is een nuttige methode om te behandelen, maar geeft niet altijd direct succes. Soms is het goed te experimenteren met verschillende mengsels.

– Voor 50 ml huidolie bij hooikoorts: 40 ml sesam- of amandelolie met 10 ml teunisbloem- of bernagie-olie. Voeg daar 20 druppels essentiële olie aan toe: bijvoorbeeld: 10 druppels atlasceder, 5 druppels blauwe kamille en 5 druppels benzoë die vloeibaar is gemaakt. Wrijf nek, borst en rug daarmee in. Vooral te gebruiken bij sterke zwellingen van de slijmvliezen en bij jeuk. Meermaal daags gebruiken.

– Gebruik een druppel atlasceder in een theelepel van de basisolie op neusvleugels, voorhoofd en jukbeen. Omgerekend naar een flesje van 10 ml basisolie: 5 druppels ceder toevoegen en goed vermengen.

– Maak een neuszalf: de stuifmeelpollen maken contact met het neusslijmvlies van een hooikoortspatiënt. Om te voorkomen dat de allergene stoffen zich gaan hechten op het neusslijmvlies kun je een beschermlaagje aanbrengen in de vorm van een zalf of crème. Smelt au-bain-marie een deel gele bijenwas (cera flava) en voeg daar vijf delen licht verwarmde jojoba of castorolie aan toe. Goed roeren en laten afkoelen. Dit is op zich al voldoende, maar u kunt er ook nog een paar druppels atlasceder aan toevoegen. Hoe gebruikt u de neusolie? Elke keer als u naar buiten gaat, brengt u met een vinger of wattenstaafje een beetje neusolie aan in de beide neusgaten en masseer het licht in. Minstens twee keer per dag of naar behoefte. Voordat u het aanbrengt, maakt u uw neus grondig schoon. Zonder toevoegingen van essentiële oliën is de zalf ook geschikt bij jonge kinderen.

Baden:

– Neem 5 ml neutrale hydrofiele badolie. Voeg daar 2 druppels atlasceder, 2 druppels lavendel en 1 druppel blauwe kamille aan toe. Goed mengen en aan het lauwwarme badwater toevoegen. Dit badmengsel vermindert de zwellingen en verlicht de jeuk. In plaats van hydrofiele badolie kan ook witte klei als basis worden gebruikt: 4 eetlepels witte klei vermengen met bovenstaande essentiële oliën en door het badwater roeren. Wel het bad goed naspoelen want anders kan klei in de afvoer hard worden.

Inname (niet voor kinderen):

– 1-3 maal daags 1 druppel atlasceder of 1 druppel van mengsel I innemen. Doe de druppel op een korstje brood of vermeng het met 1 theelepel room of een halve theelepel onverhitte honing. Probeer het zo lang als mogelijk – minstens 5 minuten – in de mond te houden en met speeksel te vermengen. Dit is belangrijk omdat op deze manier een deel van de olie via het mondslijmvlies wordt opgenomen. Daarna doorslikken. Start met inname voordat het pollenseizoen begint. Ceder vertraagt het vrijkomen van histamine, werkt kalmerend en verlicht jeuk. Als de inname goed wordt verdragen, kan de dosering worden verhoogd naar 2 druppels per inname.

– Keelspray: vul een leeg 30 ml flesje of sprayflacon met 40 druppels propolis tinctuur (o.a. te koop bij een imker) en voeg daar 10 druppels atlasceder, 10 druppels cipres en 10 druppels manuka aan toe. Het flesje verder opvullen met rozenwater. 3 x daags 10 druppels innemen of meermaals op een dag in de keelholte sprayen.

Propolis bestaat voor het grootste deel uit hars en ongeveer 5% is stuifmeel. Door o.a. propolis te gebruiken bouw je na verloop van tijd een weerstand op tegen stuifmeel. Ervaring heeft geleerd dat één op de 2000 mensen allergisch kan reageren op propolis: dan geeft het een jeukerig gevoel op de huid bij topisch gebruik en een onaangenaam gevoel in de keel bij inwendig gebruik. Bij twijfel een druppeltje propolistinctuur testen in de elleboogholte: als de huid binnen twee uur rood wordt en/of branderig aanvoelt niet gebruiken.

Aanvullende maatregelen:

– Veel water drinken

– De luchtwegen en de spijsvertering zijn sterk aan elkaar gerelateerd. Ze zijn uit hetzelfde kiemblad ontstaan. Weerstand begint in de darmen. Dus is het zaak de darmen goed te verzorgen. Voeding is een belangrijke factor in de verbetering van de klachten. Gezonder eten geeft een gezonder immuunsysteem dat beter reageert op lichaamsvreemde stoffen. Gebruik geen of zo min mogelijk voedingsmiddelen die de darmwand kunnen irriteren zoals melkproducten en suikers.

– Histamine is ook in voeding aanwezig. Histaminerijke voedingsmiddelen zijn o.a. suikers, alcohol, vleeswaren, schimmelkazen, chocolade en koffie. Naast het zoveel mogelijk mijden van deze voedingsmiddelen, is het aan te raden zoveel mogelijk voedingsproducten eten die een remmende invloed hebben op de uitstoot van histamine: o.a. appels, rode ui, knoflook, aloë vera, groene thee, broccoli, bloemkool, boerenkool, bessen, kersen, rode druiven. Ook brandnetel(thee) heeft een histamine remmende werking. Groene thee bevat veel antioxidanten die meehelpen de allergische reactie te onderdrukken.

– Er zijn kleine aanwijzingen dat toevoeging van pre- en probiotica de symptomen kunnen verlichten en de tijdsduur van de klachten kan verkorten (o.a. Huang 2022). Ook de toevoeging van vitamine D en omega-3 vetzuren zouden een rol kunnen spelen.

– Probeer ook eens rauwe onverhitte honing. Een eetlepel per dag. Niet oplossen in een hete drank want dan gaan de werkzame honing enzymen kapot. Belangrijke tip: Neem – als het kan – honing uit de eigen omgeving omdat de bijen dan waarschijnlijk in aanraking zijn geweest met het stuifmeel waar u zo sterk op reageert. Ook is de ervaring dat bijenpollen (stuifmeelkorrels) de gevoeligheid voor hooikoortssymptomen vermindert. Neem eerst een paar korrels en bouw dat op tot een theelepel of meer per dag. Start ermee voor het pollenseizoen begint dus in december.

– Spirulina kan ervoor zorgen dat je minder klachten krijgt als niezen, loopneus, verstopte neus en je ogen minder jeuken (Mao 2005): 2000 mg Spirulina per dag – dat is minstens 4 tabletten van 500 mg.

 

Fytotherapie:

– Capsules met zwarte komijn (Nigella sativa) olie: 3-4 x daags een capsule innemen – het liefst beginnen voor de eerste pollen.

– Groot hoefblad (Petasites officinalis) heeft een antihistaminische werking.

– Wierook (Boswellia serrata) – hierbij gaat het om de zogenaamde boswellia zuren – het CO2-extract bevat echter sporen van deze wateroplosbare zuren.

– Neem hoog gedoseerde vitamine C in combinatie met zink. Mensen met hooikoorts hebben meestal lagere vitamine C gehaltes in hun bloed.

WETENSCHAP

In een kleine studie met 43 hooikoortspatiënten bleek een neusspray effectief te werken (Caimmi 2021). De spray bracht een verlichting van de klassieke hooikoortssymptomen. De basis was zeewater, gemengd met rozemarijnhydrolaat. Vier essentiële oliën waren aan de basis toegevoegd: eucalyptus radiata, rozengeranium, niaouli en ravintsara. Verder bevatte het propolis en echinacea extracten. Het advies was 2 spraytjes per neusgat. Voor kinderen boven de drie jaar 1 spraytje.

In verschillende onderzoeken bleek inhalatie met essentiële oliën de symptomen duidelijk te verminderen. Een combinatie van sandelhout, geranium en ravintsara gaf een duidelijke vermindering van niezen en neusverstopping bij hooikoorts in vergelijking met een controlegroep. Tijdens de studie werd een week lang 2 x daags 5 minuten het mengsel ingeademd. De controlegroep inhaleerde amandelolie. (Choi 2016). Park (2022) liet hooikoortspatiënten pepermuntolie inhaleren. Pepermunt zorgde voor minder zwelling van de slijmvliezen, histamine uit de mestcellen werd minder uitgestoten, minder slijmsecretie en voorkwam de infiltratie van ontstekingscellen in het neusweefsel. Pepermunt onderdrukt ontstekingsreacties bij hooikoorts (Park 2022). Ook inhaleren met eucalyptusolie gaf duidelijk minder symptomen (Song 2014).

Bron: Aromatherapie voor de Luchtwegen – Drs. Harmen Rijpkema
Aromatherapie voor de Luchtwegen is exclusief verkrijgbaar via leverancier Chi Natural Life. Hier kunt u ook het online inkijkexemplaar inzien.

 

Dit artikel is geschreven door Drs. Harmen Rijpkema, medisch antropoloog en aromatherapeut. Hij is werkzaam bij Stichting SANGO. Met meer dan 35 jaar ervaring in aromatherapie geeft hij diverse cursussen en opleidingen rondom dit bijzondere thema. Harmen is auteur van vele artikelen en diverse boeken over aromatherapie, waaronder het Aromecum welke al ruim 10.000 keer is verkocht.