Zowel zonlicht als kunstmatige lichtbronnen kunnen diverse huidproblemen veroorzaken. Naast zonverbranding en zonneallergie kan het gebruik van producten met stoffen die reageren op zonlicht ook leiden tot een andere huidreactie, bekend als fototoxische of fotosensitieve reacties. Fototoxiciteit is een complexe huidreactie die ontstaat door de combinatie van ultraviolet (UV) licht en een fototoxische stof, een stof die reageert op uv-licht. Deze reactie treedt op wanneer beide factoren gelijktijdig de huid treffen, wat leidt tot een fotochemische reactie. Verschillende bronnen van uv-licht zijn onder andere natuurlijk zonlicht, zonnebanken en UV-lampen.

Hoewel farmaceutische producten tegenwoordig de meest voorkomende oorzaak van fotosensitiviteit zijn, is het belangrijk op te merken dat citrus oliën ook een potentiële bron van fototoxiciteit kunnen zijn. Terwijl de parfumindustrie sinds eind jaren zeventig stappen heeft ondernomen om consumenten te beschermen tegen fototoxische ingrediënten, brengt de opkomst van etherische oliën, met name in aromatherapie voor de huid, een nieuw risico met zich mee.

De meest fototoxische chemische bestanddelen in essentiële oliën zijn furocoumarines (ook bekend als furocoumarinen), zoals bergapteen, citropteen, psoralenen en angelicine. Zelfs kleine percentages van deze stoffen in essentiële oliën kunnen fototoxisch reageren. De reactie treedt op wanneer een dergelijke stof de huidcellen binnendringt en een chemische binding vormt met het DNA van de cel in de aanwezigheid van UVA-straling. Dit leidt tot de dood van huidcellen, ontsteking en in sommige gevallen tot pigmentatie door proliferatie van melanocyten. Als er geen uv-lichtbron is, blijft het potentieel fototoxische molecuul in zijn “rust” stand en treedt er geen fototoxiciteit op. (zie bij opmerkingen)

Fototoxische reacties zijn verraderlijk, omdat er doorgaans geen pijn of ontsteking optreedt in het beginstadium; je merkt niet dat het gebeurt terwijl het plaatsvindt. Een fototoxische reactie kan leiden tot huidirritatie (jeuk, roodheid) en zelfs tot brandwonden. De effecten op de huid worden ook wel Berloque dermatitis genoemd. De brandwonden ontwikkelen zich enkele uren later en blijven gedurende een dag of twee verergeren. De reactie kan zelfs tot 12 uur na het aanbrengen van een fototoxische essentiële olie optreden. Een fototoxische reactie varieert van lichte verbranding tot blaren, vaak met gepigmenteerde huid aan de randen.

Licht fototoxisch zijn citroen en grapefruit, matig fototoxisch zijn bergamot, limoen en engelwortel. Er is tegenwoordig bergamotolie op de markt waar de fototoxische verbindingen uit verwijderd zijn en dus veilig te gebruiken op de huid in de zon.

Oliën die niet foto sensibiliserend zijn: alle gedestilleerde citrusoliën, maar ook de geperste mandarijn – en zoete sinaasappelolie zijn veilig te gebruiken, vanwege hun lage gehalte aan furocoumarinen.

Het is belangrijk om te onthouden dat fototoxische reacties ernstige consequenties kunnen hebben voor de huidgezondheid, inclusief ontstekingen, pigmentverstoringen en in sommige gevallen zelfs huidkanker. Bij chronische blootstelling aan uv-licht kan het een mogelijke oorzaak zijn voor huidkanker.

Behandelingen voor fototoxische huidreacties omvatten vaak zachte, verkoelende en ontstekingsremmende producten zoals aloë vera gel, tamanu-olie of rozenwater. Het vermijden van blootstelling aan zonlicht of ander uv-licht gedurende minstens 12 uur na het aanbrengen van foto sensibiliserende oliën is ook essentieel om verdere schade te voorkomen.

Furocoumarinen staan bekend om hun sterk opmonterende werking, wat ze bijzonder waardevol maakt tijdens de wintermaanden wanneer veel mensen last hebben van somberheid en een gebrek aan energie. Bergamot is een goed voorbeeld. Mensen die leiden aan somberheid tijdens de wintermaanden door een gebrek aan (zon)licht, wordt o.a. het verdampen van bergamotolie aangeraden.

We kunnen concluderen dat hoewel zonlicht en kunstmatige lichtbronnen diverse huidproblemen kunnen veroorzaken, zoals fototoxische reacties, er ook stappen zijn die we kunnen nemen om onszelf te beschermen. Door educatie over welke oliën veilig zijn en met welke voorzichtig omgegaan moet worden, kan de huid beter beschermd worden en mogelijke problemen worden voorkomen. Bovendien kan met passende behandelingen en voorzorgsmaatregelen, zoals het vermijden van blootstelling aan uv-licht na het aanbrengen van foto sensibiliserende oliën, de impact van fototoxische reactie op onze huidgezondheid verminderen. Dit bewustzijn en de juiste acties kunnen bijdragen aan het behoud van een gezonde en stralende huid en kan men blijven profteren van de prachtige eigenschappen van onder andere citrusoliën.

• Vijgenblad absolue – 0%
• Citroenverbena – 0%
• Mandarijnblad (Petitgrain) – 0,17%
• Bergamot – 0,4%
• Komijn – 0,4%
• Limoen (geperst) 0,7%
• Engelwortel – 0,8%
• Bittere sinaasappel (geperst) – 1,25%
• Limoen (geperst) – 2%
• Grapefruit (geperst) – 4%
• Mandarijn – 5%

• Rijpkema, H. – Aromecum, Aromatherapie van Absint tot Zonnebloem (2021, 10^de druk)
• Tisserand & Young – Essential Oil Safety (2014)

Dit artikel is geschreven door Drs. Harmen Rijpkema, medisch antropoloog en aromatherapeut. Hij is werkzaam bij Stichting SANGO. Met meer dan 35 jaar ervaring in aromatherapie geeft hij diverse cursussen en opleidingen rondom dit bijzondere thema. Harmen is auteur van vele artikelen en diverse boeken over aromatherapie, waaronder het Aromecum welke al ruim 10.000 keer is verkocht.