Pepermunt

Hoe uitgebreid de Mentha familie is, blijft onduidelijk. Muntsoorten kruisen gemakkelijk met elkaar waardoor er vele hybriden en cultivars zijn ontstaan. Pepermunt is echter wel de bekendste muntsoort. Andere muntsoorten die essentiële oliën leveren zijn o.a. kruizemunt (Mentha spicata), akkermunt (M. arvensis), bergamotmunt (M. x citrata), poleimunt (M. pulegium), hertsmunt (M. longifolia) en appelmunt (M. suaveolens). Nanamunt is een cultivar van kruizemunt.

De eigenschappen en werkingen van al deze oliën komen met elkaar overeen. Pepermunt is een kruising tussen 2 andere muntsoorten: de kruizemunt/spearmint (M. spicata) en de watermunt (M. aquatica). Pepermunt is een vaste plant die meestal niet hoger wordt dan 60 cm hoog; met getande bladeren en kleine lila/violette bloemen. Waar de plant oorspronkelijk vandaan komt, is niet meer te achterhalen. Aan het eind van de 17e eeuw is de plant voor het eerst beschreven in Engeland. Vermoedelijk is de pepermunt daar als spontane kruising ontstaan. Rondom Mitcham, zuidelijk van Londen, werd de plant al rond 1750 verbouwd. De ‘Mitcham’ pepermunt staat nog altijd hoog aangeschreven. Kort na 1800 werd pepermunt naar Amerika gebracht waar het eerst in de buurt van New York werd aangeplant en later in Michigan, waar tegenwoordig ‘s werelds grootste areaal pepermunt te vinden is. Munt wordt tegenwoordig op veel plekken in de wereld geteeld vanwege de verfrissende geur en smaak, maar ook voor de menthol die door bevriezing wordt gewonnen.

Er zijn twee variëteiten van pepermunt waar essentiële olie uit wordt gewonnen: de zwarte of rode pepermunt (M. x piperita var officinalis rubescens) is de meest geteelde soort. De tweede variëteit is de witte pepermunt (M. x piperita var officinalis). De zwarte variëteit bevat meer essentiële olie en heeft ook een hoger gehalte aan menthol dat de olie fris en enigszins scherp maakt. Verschillen in werking zijn er nauwelijks tussen de beide variëteiten.

Munt is één van de oudste geneesplanten in de wereld en heeft in de oudheid een belangrijke plaats ingenomen, zowel cultureel als medicinaal. Bij de Grieken werd pepermunt bij maagklachten en urinewegproblemen ingezet. Bij hoofdpijn werden de bladeren op de slapen en het gezicht gelegd. Ook de Romeinen en Egyptenaren kende de krampstillende en de verwarmende werking van munt op de spijsvertering. Door onderzoek zijn deze eigenschappen van pepermunt bevestigd. Geur en werking worden voor het grootste gedeelte bepaald door de verbinding menthol, de belangrijkste verbinding in pepermuntolie. Menthol bezit krampstillende, verkoelende en pijnverdovende eigenschappen. In pepermunt zou het gehalte menthol zo tussen de 40 en 50 procent moeten zijn. Het percentage is afhankelijk van de oogsttijd.

Pepermunt is een klassiek middel om maag en darmen te ontspannen en wordt daarbij ingezet bij maagklachten en koliek. De werking is zo effectief dat het steeds meer wordt aanbevolen bij functionele dyspepsie (maagklachten zonder aanwijsbare oorzaak), buikpijn bij kinderen en vooral bij pijnlijke darmkrampen zoals bij een prikkelbare darm. Pepermunt ontspant de gladde spieren rond maag en darmen. Ook deze werking is wetenschappelijk onderzocht. Pepermunt werkt hierbij als een zogenaamde calciumantagonist.

De frisse en enigszins scherpe geur werkt stimulerend op onze hersenen. De olie maakt wakker, pept op en werkt sterk opmonterend. Pepermunt helpt je beter te concentreren door energie naar hoofd en hersenen te sturen. Er is al lang een discussie over de vraag of pepermunt nu verkoelend of verwarmend is. Op de huid is pepermunt of pepermunthydrolaat duidelijk verkoelend, pijnverdovend en jeukstillend door het hoge mentholgehalte. Maar bij inwendig gebruik is pepermunt daarentegen verwarmend en verhoogt het de bloeddruk en stimuleert het de circulatie, maag, lever en alvleesklier.

De opbrengst aan essentiële olie is 0,5 tot 1,0%. Dat wil zeggen dat er tussen de 100 en 200 kilo plantenmateriaal nodig is voor 1 kilo olie. De kleur van pepermuntolie is kleurloos tot lichtgroen. De geur is te omschrijven als sterk, fris, muntachtig, koel, iets scherp en lichtzoet. Pepermunt uit Frankrijk bevat een lager gehalte aan menthol dan Chinese pepermunt, waardoor de geur zoeter is. Het is de menthol die munt zijn karakteristieke geur geeft. Pepermunt is één van de meest populaire aroma’s in de wereld. De olie wordt verwerkt in voedingsmiddelen, tandpasta, kauwgom, schoonmaakmiddelen en dranken (o.a. crème de menthe). De overheersende geur (topnoot) wordt echter nauwelijks gebruikt in de parfumindustrie. Vervalsingen met o.a. akkermunt (M. arvensis) en synthetische menthol komen vaak voor.

Monoterpenen (3-16%): o.a. limoneen (1-5%), a- en â-pineen (tot 5%), sabineen, a-phellandreen, cis-ocimeen, myrceen, a- en ã-terpineen

Sesquiterpenen: o.a. â-caryophylleen (1-3%), germacreen D (0-4%), a-copaeen

Monoterpenolen: o.a. menthol (30-50 %), neomenthol (2-10%), isomenthol (0-2%), terpineen-4-ol (0-5%), linalool, a-terpineol

Sesquiterpenolen: sporen, o.a. viridiflorol

Monoterpeenketonen: o.a. menthon (13-30 %), isomenthon (2-10%), neomenthon, piperiton, pulegon (<3%), carvon Esters: o.a. menthyl acetaat (2-10%), menthyl butyraat, menthyl isovaleraat, isomenthylacetaat

Oxiden: 1,8-cineol (3-8%), caryophylleenoxide

Andere: menthofuraan (0,1-8%), sabineenhydraat (0,2-2,3%)

Pepermuntolie heeft een breed werkingsgebied: bacteriedodend (o.a. Staphylococcus aureus), virusdodend, licht schimmeldodend, parasietdodend (schurft), ontstekingsremmend (vooral darmen, urinewegen en luchtwegen), licht slijmoplossend, verkoelend, krampstillend, pijnverdovend (o.a. hoofdpijn, migraine en neuralgie), anti-jeuk, anti-emetisch (tegen misselijkheid), huidherstellend, stimulerend, verhelderend.

In de aromaverdamper: brengt pepermunt een frisse en zuivere geur in de ruimte. De olie is daarbij goed mengbaar met benzoë, ceder, citroen, grove den, eucalyptus, lavendel, rozemarijn, sinaasappel en tea tree. Pepermunt is opwekkend, maakt je alert, werkt opmonterend, bevordert motivatie en verdrijft mentale vermoeidheid o.a. door het verbeteren van het concentratievermogen (Ilmberger 2001, Varney 2013, Kennedy 2018). Dat maakt pepermunt een goede olie op school en op het werk. Ook op ziekenkamers brengt pepermunt een frisse en zuiverende geur.

Bij luchtwegaandoeningen is pepermunt slijmoplossend en krampstillend (o.a. de Sousa 2010): bij verkoudheid, griep en (droge) hoest. In Rusland wordt pepermuntolie in verband gebracht met de bestrijding van tuberculose: verdamping voorkomt herhaling en verergering van de ziekte; de onderzoekers noemen pepermunt inhalatie een goede toevoeging aan de behandeling van tubercolose (Shkurupii 2002 en 2006). Pepermuntthee en pepermuntolie zijn een oud middel tegen misselijkheid en braken tijdens de zwangerschap, na een operatie (Hunt 2013), tijdens een chemokuur (Tayarani-Najaran 2013) of bij wagenziekte. Bij zwangerschapsmisselijkheid bleek uit onderzoek dat door verdamping de ernst van de misselijkheid duidelijk minder werd, maar dat deed het ook met een placebomiddel (Pasha 2012, Joulaeerad 2018). Pepermunt werd daarbij verdampt of ingenomen. Zie onder bij Dosering.

Op de huid: zie algemene toepassingsregels. Pepermunt past bij een vettige huid, verkoelt, verlicht jeuk (netelroos en eczeem) en verzacht. In een huidolie werkt pepermunt ontstekingsremmend en huidgenezend bij geïnfecteerde wonden en acne (Modarresi 2018). Ook bestrijdt pepermunt het herpes simplex virus dat o.a. de koortslip veroorzaakt (Schuhmacher 2003). Direct een druppel aanbrengen op de beginnende herpesinfectie.

De verkoelende werking van pepermuntolie zorgt ook voor pijnverdoving. Deze beide eigenschappen komen vooral tot zijn recht bij (spannings)hoofdpijn. Daarbij werkt pepermunt zelfs sneller dan aspirine of paracetamol. Breng pepermunt aan op de slapen en op het voorhoofd. Pepermunt en menthol activeren de koudesensoren in de huid en geven een langdurig koudegevoel en is vermoedelijk daardoor pijnverdovend (Göbel 1996 en 2016). Maar ook de zenuwpijn na een uitbraak van gordelroos (postherpetische neuralgie) kan met pure (!) pepermunt worden bestreden (Davies 2002).

In het bad: zie algemene toepassingsregels. In te zetten bij luchtweginfecties, zenuwpijnen, hoofdpijn, jeuk en bij een slecht werkende lever en alvleesklier. Voorzichtigheid is geboden omdat pepermunt sterk kan verkoelen. Bij kinderen tot 6 jaar kan het verkoelend effect in bad te sterk zijn.

Inname: Pepermunt is vaak effectief bij maagklachten zonder aanwijsbare oorzaak (functionele dyspepsie), wagenziekte, buikpijn bij kinderen en spastische darm (IBS) klachten. Pepermunt werkt daarbij ontstekingsremmend, antimicrobieel, ontspannend op de gladde spieren rond maag en darm en pijnverdovend. Voorwaarde bij gebruik van pepermunt bij IBS- patiënten is dat er geen sprake is van ernstige constipatie en/of diarree. Er is al een stroom wetenschappelijke literatuur over deze werking van pepermuntolie (o.a. Pittler 1998, Grigoleit 2005, Prescrire 2008, Khanna 2014, Cash 2016, Weerts 2018, Chumpitazi 2018, Alammar 2019). Meest gebruikte toepassing van pepermunt is via maagzuur resistente capsules (180-200mg pepermuntolie).

Pepermunt werkt ook goed in de mondzorg. Het wordt toegevoegd aan tandpasta en mondspoelmiddelen. Het geeft een frisse smaak, bestrijdt slechte adem en ongewenste bacteriën en kan plaque voorkomen (Hur 2007, Rasooli 2008, Singh 2013). Neem voor een frisse adem gewoon een druppel pepermunt in de mond.

In de aromaverdamper: enkele druppels naar eigen voorkeur .

Op de huid: maximaal 5% bij volwassenen – bij lokaal gebruik; 0,1% bij mensen met overgevoeligheid. Gebruik 2 – 3 druppels op een pijnlijke plek.

In het bad: maximaal 4 druppels in een vol bad – dit geeft een krachtig verkoelend effect.

Als smaakstof: 1-2 druppels in een potje honing.

Inwendig: o.a. bij IBS – meestal worden maagzuurresistente capsules gebruikt met gemiddeld 4 druppels pepermunt – 3 x daags; kinderen met een gewicht lager dan 45 kg: 1 à 2 druppels per capsule.

Zie ook de algemene toepassingsregels

In lage doseringen is pepermunt non-toxisch en heeft een laag risico op huidirritatie en overgevoeligheid. Echter, op een gevoelige en beschadigde huid niet meer dan 1 – 2% verdunning gebruiken. De intense geur van pepermunt in de aromaverdamper kan aanleiding geven tot hoofdpijn. Pepermunt bevat verbindingen als menthofuraan en pulegon. Pepermunt kan daarom in hoge doseringen (inname) neurotoxisch werken. Omdat pepermunt (ook als thee) de gladde spieren ontspant van o.a. maag en darmen, is het af te raden pepermunt in te nemen bij ernstige reflux met o.a. zuurbranden. Met andere woorden, pepermunt kan bij inname bijwerkingen als zuurbranden en branderig gevoel rond de anus geven.

Pepermunt is verkoelend. Dit is vooral te merken in het bad. Zelfs 3 druppels pepermuntolie in een vol bad kan een krachtig verkoelend effect geven. Bij kinderen en ouderen moet daar rekening mee worden gehouden. Tijdens zwangerschap is uitwendig gebruik veilig, maar de effecten bij inname zijn (nog) te weinig onderzocht. Dat betekent dat inname van pepermunt alleen in de vorm van thee aan te raden is. Tijdens borstvoeding melden sommige vrouwen een afname in de melkproductie bij gebruik van pepermunt. De sterke geur kan bij jonge kinderen apneu en verkrampingen van de glottis (stembanden) geven. Pepermuntproducten zijn daarom rond de neus van kinderen tot twee jaar af te raden.