Mandarijn

De citrusfamilie omvat zo’n 18 soorten, die alle inheems zijn in Zuidoost-Azië en de Pacific. Al duizenden jaren zijn citrusbomen in cultuur en er zijn in deze periode vele kruisingen en cultivars ontstaan. Na uitgebreid onderzoek onderscheidt men drie ‘oercitrussen’ die de basis vormen van alle andere citrussoorten en cultivars: de Citrus medica, de ‘citron’ of sukadecitroen, de Citrus grandis, pompelmoes en de Citrus reticulata, de mandarijn. In centraal en Zuid-China zijn nog steeds wilde mandarijnenbomen te vinden. Er bestaan vele cultivars van de mandarijn zoals de clementine, satsuma, tangerine, de C. deliciosa en de C. nobilis. De clementine mandarijn is een spontane kruising tussen een mandarijn en een bittere sinaasappel (Citrus aurantium). Minneola’s zijn een kruising tussen een tangerine mandarijn en een grapefruit. 

Er bestaan meerdere verhalen over de herkomst van de naam ‘mandarijn’. Zo zou o.a. de oranje kleur verwijzen naar de mantels van de hoogste staatsambtenaren in China, de mandarijnen. De mandarijnboom wordt meestal niet hoger dan 4 meter met glimmend, langwerpig donkergroen blad en talrijke geurende witte bloemen. Aan de boom bloeien en groeien tegelijkertijd bloemen en vruchten. Mandarijnen kwamen pas aan het begin van de 19e eeuw naar Engeland en van daar naar het Middellandse Zeegebied. Tegenwoordig wordt de mandarijn wereldwijd aangeplant waar een warm klimaat heerst. Er is veel aanplant rond het Middellandse Zeegebied, vooral Spanje en Italië, maar ook in China, Japan en Brazilië worden veel mandarijnen verbouwd. Meestal gaat het om de vruchten en het sap waardoor de essentiële olie meestal een bijproduct is. 

Er zijn twee typen mandarijnolie op de markt, afhankelijk van de rijpheid van de gebruikte vruchten: ‘groene’ mandarijn uit enigszins onrijpe vruchten en ‘rode’ mandarijn uit de schil van rijp fruit en geoogst in januari/februari. Beide oliën hebben dezelfde eigenschappen. Vervalsingen met goedkopere sinaasappelolie komen voor.

Mandarijn brengt ontspanning en kalmering, vooral bij spanningen door stress (Gargano 2008) en bij mensen die geïrriteerd zijn en last hebben van stemmingswisselingen. Mandarijn is daarbij te vergelijken bij bergamot. Mandarijn werkt opmonterend en brengt vrolijkheid. Mensen met sombere gedachten geeft het licht en verzachting en geeft ruimte voor nieuwe ideeën. Mandarijn is daarom zo’n goede verdampingsolie. Bijna alle kinderen kiezen mandarijn als favoriete olie. De geur is zacht en zoet en men voelt zich geborgen bij de geur. Niet alleen kinderen.

Verantwoordelijk voor de ontspanning en antidepressieve werking is een stikstofverbinding in de olie, methylanthranilaat. Petitgrain mandarijn (gedestilleerde olie uit de bladeren) bevat nog veel meer methylanthranilaat dat kan oplopen tot meer dan 50 %. Mogelijk dat de anxiolytische werking te maken heeft met de betrokkenheid van stikstofoxide op de zenuwoverdracht (Hocayen 2019).

De opbrengst aan essentiële olie is voor mandarijn maximaal 0,8 %. Dat wil zeggen dat er ongeveer 120 kilo schillen nodig zijn voor 1 kilo olie. De kleur van mandarijn olie is geel tot oranje, met rode mandarijn nog iets van een rode zweem. De geur is fruitig en zoet. De geur van rode mandarijn is zoeter en ronder dan de groene mandarijn. De olie heeft soms een bloemige toon. Ook wordt er een olie geperst van clementine en tangerine met een frisfruitige en zoete geur. Mandarijn is een belangrijke basisstof voor de parfumeur. De olie wordt verwerkt in eau-de-colognes en zoete fruitige of bloemige parfums. Mandarijn is een top noot. Citrusoliën kunnen sporen bestrijdingsmiddelen bevatten. Het is daarom aan te raden olie te kopen uit de biologische landbouw. Om snelle oxidatie van de olie te vermijden, worden er vaak antioxidanten aan citrusoliën toegevoegd. 

Monoterpenen: o.a. limoneen (65 – 75 %), γ-terpineen (tot 22 %), a- en β-pineen ( tot 6%), sabineen, myrceen, p-cymeen, a-thujeen, terpinoleen, terpineen, phellandreen Sesquiterpenen: sporen (o.a. β-caryophylleen, selineen, longifoleen)

Monoterpenolen: o.a. linalool (1 – 2 %), citronellol, geraniol, a-terpineol, nerol)

Aldehyden: sporen (o.a. citronellal, geranial, neral, perilla-aldehyde, a-sinensal, octanal, decanal – vooral octanal en decanal zijn verantwoordelijk voor de kenmerkende mandarijngeur

Esters: geranyl acetaat, neryl acetaat, benzyl acetaat

Aromatische esters: n-methyl anthranilaat (tot 1 %),

Niet-vluchtige bestanddelen:

Coumarinen (o.a. furocoumarinen): sporen (bergapteen (0-0,0003 %), bergamottine

Mandarijn is microbendodend (antibacterieel (o.a. Yi 2018) en schimmeldodend (Tao 2014)), ontkrampend/pijnverminderend (Johnson 2016), sterk kalmerend, bevordert de lymfeafvoer, doorbloeding bevorderend, vermindert misselijkheid (Johnson 2016), opmonterend, anxiolytisch (angstverminderend) (Gargano 2008).

In de aromaverdamper:geeft mandarijn een frisse en fruitachtige geur die opmontert en tegelijkertijd kalmeert. En het desinfecteert de ruimte, net als alle andere citrusoliën en is een goede olie in een ziekenkamer. Daarbij laat mandarijn zich goed mengen met naaldoliën, lavendel, neroli, kruidnagel, benzoë, sandelhout, ceder, vanille en andere citrusoliën. De licht slijmoplossende werking laat zich benutten bij ademhalingsproblemen door vastzittend slijm. Mandarijn is een goede keuze bij veel onrust, sombere gedachten en stresssymptomen (Johnson 2016). Vooral onrustige en drukke kinderen hebben baat bij verdamping van mandarijnolie. Als er door spanningen/angsten ook nog slaapproblemen optreden, dan werkt mandarijn (eventueel in combinatie met lavendel of neroli) slaap bevorderend (Gargano 2008). Enkele druppels in de aromaverdamper zijn daarbij voldoende. De anxiolytische angstverminderende) werking heeft zich door jarenlange ervaring wel bewezen. 

Op de huid: zie algemene toepassingsregels. In de huidverzorging is mandarijn in te zetten bij een vettige, verstopte huid en kan een goede toevoeging zijn aan huidproducten tegen acne. Door de stimulerende, doorbloeding bevorderende en lymfe afvoerende eigenschappen kan mandarijn worden verwerkt in een huidolie bij littekens en striae (in combinatie met neroli en/of helicryse), cellulite en lymfe oedeem. De ontkrampende werking is te gebruiken bij buik- en spierkrampen. Samen met de anti-emetische eigenschap werkt de ontkrampende mandarijn bij misselijkheid tijdens de zwangerschap. Samen met lavendel (1:1) past mandarijn in een huid- en/of verdampingsolie ter verbetering van de slaap.

In het bad: zie algemene toepassingsregels. Via baden is mandarijn in te zetten als kalmerende en kramp verminderende olie bij spanningen en slapeloosheid (lage dosering), bij spierkrampen, oedeem, menstruatiekrampen. 

In de aromaverdamper: enkele druppels naar eigen voorkeur.

Op de huid:2-5% bij volwassenen en kinderen – bij lokaal gebruik – gemiddeld.

In het bad: maximaal 8 druppels in een vol bad (zie overdosering en bijwerkingen).

Als smaakstof: 1-2 druppels in een potje honing. ’s Avonds 1 theelepel in wat warm water voor een goede nachtrust.

Zie ook de algemene toepassingsregels

Geperste mandarijn olie, getest in lage dosering, is niet-toxisch, niet irriterend en niet sensibiliserend. Verouderde (geoxideerde) mandarijn verhoogt de kans op overgevoeligheid en irritatie. In warm water kan mandarijn bij overdosering huidirritatie veroorzaken. De olie bevat spoortjes furocoumarines (0,0003%) waardoor de kans op een fototoxische te verwaarlozen is. Te hoge doseringen (in geurlampje of op de huid) maakt de olie stimulerend en kan onrust veroorzaken. Gebruik zeer lage doseringen (tot 0,5 %) op een baby- en kinderhuid.