Eucalyptus

Het geslacht Eucalyptus bevat meer dan 700 soorten, die alle inheems zijn in Australië en Tasmanië. Enkele soorten komen voor in het oosten van Indonesië. Zeker de Eucalyptus globulus geldt als één van de hoogste en snelst groeiende bomen ter wereld. De hoogste is momenteel te vinden op het eiland Tasmanië en is meer dan 90 meter hoog. De naam eucalyptus betekent ‘goed bedekt’ en verwijst naar het soort dekseltje dat de bloem in eerste instantie verbergt.

Eucalyptus bladeren zijn een belangrijk geneesmiddel voor de Aboriginals in Australië. De bladeren, als aftreksel in water en/of gekauwd tot een brij werden gebruikt om koorts te verlagen en infecties te behandelen. De bomen groeien snel en nemen heel veel water op. Dat was de reden dat al in het midden van de 19e eeuw de eerste eucalyptusbomen in Europa (Italië, Frankrijk) en Noord Afrika werden geplant. Het doel was drooglegging van moerassen. Tegelijkertijd werd daarmee ook malaria bestreden. Vandaar de populaire naam ‘koortsboom’. De olie die in het midden van de 19e eeuw voor het eerst werd gedestilleerd, was hier in het Westen in eerste instantie een populaire smaakstof en bestanddeel van parfums.

Uit het blad van vele soorten eucalyptussoorten wordt essentiële olie gedestilleerd.
Globaal kan men de vele soorten eucalyptusoliën in drie groepen verdelen:
– Eucalyptusoliën met een hoog aandeel aan oxiden (1,8-cineol) en een frisse kamferachtige geur. Voorbeelden zijn de oliën van de E. globulus, E. radiata, E. smithii en de E. polybractea
– Eucalyptusoliën met een hoog gehalte aan aldehyden (citronellal en/of citral) met een duidelijke citroengeur. Voorbeelden zijn de E. citriodora en E. staigeriana.
– De zogenaamde pepermunteucalyptussen met een hoog gehalte aan piperiton en/of phellandreen. Voorbeelden zijn de E. dives en de E. piperita.

De meest bekende eucalyptussoort is de Eucalyptus globulus. Een hoge boom (gemiddeld 40 – 50 meter hoog) met een lichtgrijze bast en ovale, zilverblauwe jonge bladeren. Bij oudere bomen veranderen de bladeren in een langwerpige vorm. In Zuidoost-Australië komt de boom voor in de vochtige valleien in New South Wales, Victoria en Tasmanië. De boom is naar Zuid-Europa geëxporteerd en tegenwoordig zijn Spanje, Portugal grote producenten van eucalyptusolie. Ook China, Brazilië en Afrika zijn grote producenten van eucalyptusolie.

(smalbladige eucalyptus)
Een Australische eucalyptussoort tot dertig meter hoog en vaak in hetzelfde gebied voorkomt als de E. globulus. In 1854 werd in de omgeving
van Melbourne uit het blad van deze soort de allereerste eucalyptusolie commercieel gedestilleerd door Joseph Bosisto. De boom werd in die tijd E. amygdalina genoemd. Tegenwoordig wordt de radiata, net als de tea tree, als struik gekweekt om het blad gemakkelijker te kunnen oogsten. De geur van radiata olie is fris, kamferachtig met een zoete ondertoon. Het is één van de zachtste eucalyptus oliën. En zelfs voor jonge kinderen goed te verdragen.

De E. smithii (de ‘gully gum’) is een boom tot  45 meter hoog met een ruwe, grijsbruine bast en witte bloemen in het voorjaar. De ideale groeiomstandigheden zijn te vinden aan de kust in het zuidelijk deel van New South Wales (ten zuiden van Sydney) en het noordoostelijk deel van Victoria. Vooral langs stroompjes (‘gullies’) en in moerassen is de boom aan te treffen. Deze soort werd ook in moerassig gebied bij Algiers (Algerije) geplant. Door de opmerkelijke drainage door de wortels van de boom werd het gebied droog en verdwenen de muggen en daardoor de malaria. De olie geeft een frisse geur en hoewel hoger in cineol, is de olie zachter dan de E. globulus.

Deze relatief kleine Eucalyptussoort (‘blue mallee’), tot 6 meter hoog, groeit in het zuidoostelijk deel van Australië. De polybractea heeft een gladde bast en het jonge blad is bijna blauw, vandaar de naam ‘blue mallee’. De olie bevat een zeer hoog gehalte aan cineol (tot 92 %).

Bijna alle cineolhoudende eucalyptusoliën zijn klassiekers bij luchtwegklachten die gepaard gaan met slijm. Eucalyptus stimuleert de luchtwegen door de combinatie van cineol en monoterpenen; het lost slijm op en verwijdert het slijm. Eucalyptus ontstopt. Bovenstaande oliën bevatten alle een hoog gehalte aan cineol (eucalyptol) en zijn in te zetten voor dezelfde indicaties en zijn dus inwisselbaar. Dat geldt ook voor de microbendodende en ontstekingsremmende werking van eucalyptus (Yadav 2017). Eucalyptus en cineol pakken vooral de zogenaamde biofilms aan die bacteriën als beschermlaagje ontwikkelen (o.a. Vieira 2017, Merghni 2018).

De radiata is door het relatief hogere gehalte aan monoterpenolen vriendelijker en een goede keuze bij kinderen en mensen die de sterke geur van de eucalyptus globulus niet goed kunnen verdragen. Hoewel radiata en globulus beide antibacterieel en antiviraal zijn, zou je
de globulus sterker bacteriedodend kunnen noemen en de radiata sterker antiviraal. Meestal is een virus in eerste instantie de boosdoener bij luchtwegklachten zodat je die als eerste kunt gebruiken. In latere stadia van de klachten zou je de globulus in kunnen zetten. De radiata werkt ook meer op het bovenste deel van de luchtwegen terwijl de globulus tot in de longen werkt. Eucalyptus verkoelt en helpt mee koorts te verlagen.

Cineol, het hoofdbestanddeel van eucalyptus, is de laatste jaren wetenschappelijk goed onderzocht op verschillende eigenschappen zoals microbendodende, slijmoplossende en ontstekingsremmende werking. Zo blijkt cineol ontstekingbevorderende moleculen te remmen en het slijm op te lossen (o.a. Juergens 2003, Juergens 2014, Worth 2012) waardoor cineol toegepast wordt bij astma en COPD. Cineol blijkt ook de opname van medicijnen via de huid te versterken en cineol helpt de werking van het griepvaccin te verhogen (Li 2017). Chloorhexidine, het ontsmettende middel dat in de zorg wordt toegepast, blijkt veel sterker te werken als er cineol aan wordt toegevoegd (Simsek 2017).

De opbrengst aan essentiële olie is voor eucalyptus tussen 1,8 en 2 %. Dat wil zeggen dat er ongeveer 60 kilo verse bladeren nodig zijn voor 1 kilo olie. De Australische overheid vereist bij de globulusolie een minimaal percentage cineol van 70 %. De meeste eucalyptusolie wordt nog een tweede keer gedestilleerd (gerectificeerd) om scherpe/ harde, onaangename en irriterende bestanddelen te verwijderen zoals monoterpenen, isovaleraldehyde, globulol en aromadendreen. Dit zijn verbindingen die ook bij inademing een sterke hoestreflex kunnen oproepen. Door deze tweede destillatie kunnen we bij eucalyptusolie nooit van een complete olie spreken omdat er verbindingen verloren gaan. Het voordeel van rectificatie is dat de olie veiliger in gebruik is.
De kleur van eucalyptusolie is kleurloos tot lichtgeel (als de olie verouderd). De geur is onmiskenbaar: sterk, fris, kamferachtig. De radiata heeft een duidelijk zoete ondertoon. De smithii is grondiger. Eucalyptusolie en het bestanddeel cineol worden in medicamenten verwerkt als (hoest)siropen, tandpasta’s en zalven. De parfumindustie maakt gebruik van eucalyptus in zepen en andere schoonmaakmiddelen. In parfums is eucalyptus een topnoot. De belangrijkste industriële toepassing is in mondverzorgingsproducten.

Mucolytisch, expectorant (Neher 2008), sterk antibacterieel (luchtwegen, urinewegen), virusdodend, koelend/koortsverlagend, antireumatisch, pijnverdovend, ontstekingsremmend, schimmeldodend, stimulerend, luchtzuiverend, doorbloedingsbevorderend, immuunstimulerend (Serafino 2008)

In de aromaverdamper: verspreiden eucalyptusoliën met cineol een frisse en pittige geur. De oliën zijn goed te mengen met bijvoorbeeld citrus, dennenoliën, lavendel, lemongrass, pepermunt, niaouli, mirte en/of ravintsara. Ze maken de eucalyptusoliën zachter en versterken de werking. Inademen van de geur opent de luchtwegen en de longen. Ze geven meer energie en maken een krachtigere ademhaling mogelijk. De olie is geschikt bij alle luchtwegklachten en ter voorkoming daarvan. Het verhoogt ons vermogen bacillen en virussen te weerstaan. Bij verkoudheid, (chronische) bronchitis (Lu 2004), kinkhoest, COPD, emfyseem, voorhoofdsholteontstekingen, griep en zelfs astma en longontsteking is eucalyptus een grote hulp. Eucalyptus bestrijdt zowel bacteriële als virale infecties (Sadlon 2010).

Omdat eucalyptus tot diep in de longen werkt, zou de olie medicatie van een arts kunnen ondersteunen. Door te stomen met eucalyptus worden de rode bloedlichaampjes geactiveerd, zodat de longen meer zuurstof kunnen opnemen en de zuurstofvoorziening van de lichaamscellen verbetert.
Eucalyptus draagt bij aan luchtzuivering. Het maakt bacteriën virussen en schimmels in de lucht onschadelijk (o.a. Pyankov 2012, Schroder 2017). Eucalyptus olie verdampen op een ziekenkamer maakt dat er minder belastende microben rondzweven. Valnet (1980) meldt
dat meer dan 70 % van alle vrij zwevende stafylokokken worden gedood. Op de psyche werkt eucalyptus verfrissend en opmonterend. Het opent en reinigt de longen, er wordt meer zuurstof opgenomen en stimuleert daardoor de psyche en maakt meer alert. Eucalyptus is een fijne olie bij concentratieproblemen, lusteloosheid en weinig energie.

Op de huid: zie algemene toepassingsregels. In de huidverzorging verbetert eucalyptus de stofwisseling van de cellen waardoor er meer zuurstof opgenomen kan worden. Inwrijven op borst en rug brengt verlichting bij verstopte en ontstoken luchtwegen. De pijnverdovende
eigenschappen van eucalyptus zijn te gebruiken bij pijnlijke spieren en gewrichten, hoofdpijn en zenuwpijn (Chang 2018), vooral via massage (Gok Metin 2017). Daar de olie ook nog ontstekingsremmend werkt, is het een goede hulp bij reumatische aandoeningen. De olie is schimmeldodend bij voetschimmel en candida- infecties. Het effect op de huid is aantoonbaar bij atopisch eczeem, mogelijk bij psoriasis.

In het bad: zie algemene toepassingsregels. In te zetten bij verkoudheid en griep, candida- infecties, luchtwegklachten en spierpijnen.

In de aromaverdamper: enkele druppels naar eigen voorkeur .

Op de huid: maximaal 10% bij volwassenen – bij lokaal gebruik.

In het bad: maximaal 10 druppels in een vol bad. In een stoombad: maximaal 5 druppels; te beginnen met één druppel.

Zie ook de algemene toepassingsregels

Eucalyptus is uitwendig en in lage dosering non-toxisch, niet irriterend (Wilms 2005) en niet sensibiliserend. Inhalatie van o.a. eucalyptus tast de longfunctie niet aan (Köteles 2018). Bij inwendig gebruik is eucalyptus toxisch. Inname van 5 ml kan fataal zijn voor kleine kinderen.
Vermijd toepassing van eucalyptus en andere sterke oliën bij baby’s en jonge kinderen (tot 6 jaar) rond de neus. Dit kan leiden tot ademnood (Abanses 2009). Kies bij jonge kinderen eerder voor de radiata of de smithii. Enkele gevallen van overgevoeligheid zijn gedocumenteerd.