Basilicum

Een éénjarig kruid met grote eironde of langwerpige bladeren en een grote variëteit in bloemkleur: wit, roze tot paars. Een andere naam voor basilicum is koningskruid, een vertaling van het Griekse woord voor basilicum, ‘basilikos’, ‘koninklijk’. Alleen de koning (‘basileus’) was het toegestaan basilicum te plukken. Basilicum komt oorspronkelijk uit India en is vermoedelijk via Perzië (Iran) langzaam opgeschoven naar het Middellandse Zeegebied, waar de plant is verwilderd. Al in de Romeinse tijd werd basilicum als keukenkruid maar ook als geneeskruid ingezet. De plant wordt in verschillende culturen gewaardeerd als een krachtig middel voor lichaam en geest. 

Vermoedelijk bestaan er tussen de 50 en 150 verschillende soorten basilicum, verspreid over Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Een andere basilicumsoort is de tulsi (Ocimum sanctum), de heilige basilicum uit India, die bij elke woning wordt geplant. Tulsi heeft een centrale plaats in de verering van de goden Vishnu en Krishna en heeft een rol bij de traditionele huwelijksceremonie.  In vele subtropische gebieden wordt tegenwoordig basilicum gekweekt. De plant kruist gemakkelijk met andere Ocimumsoorten en er bestaan talloze variëteiten en cultivars. De basilicum die we in de keuken gebruiken voor o.a. pesto is een cultivar van de Ocimum basilicum. 

Basilicum heeft een bijzondere plaats binnen de aromatherapie vanwege de vele variëteiten en chemotypen (Grayer 1996). Welke inhoudsstof in de essentiële olie overheerst, wordt door vele factoren bepaald zoals de gebruikte soort en variëteit, standplaats van de plant, klimaat, grondsoort en tijd van oogsten (Hussain 2008). De meest bekende chemotypen bij basilicum olie zijn basilicum ct linalool en basilicum ct methylchavicol (=estragol).

Over het algemeen komt het linalool-type uit West en Zuid Europa en Egypte. De zogenaamde tropische basilicum (het methylchavicol-type) komt vooral uit gebieden als de Comoren, Madagaskar, Réunion, India en Vietnam. Basilicumoliën met een relatief hoog gehalte aan eugenol kunnen afkomstig zijn afkomstig uit Oost-Europa, Noord- Afrika of Azië. De essentiële olie uit de bloeiende plant van de heilige basilicum (tulsi – Ocimum sanctum) uit India is ook hoog in eugenol. Andere chemotypen zijn methyl cinnamaat, methyl-eugenol, kamfer, citral en thymol. Deze chemotypen (ct) bepalen geur, smaak en werking.

Sinds de 16e eeuw wordt de olie van basilicum gewonnen en is het altijd een probaat middel geweest bij krampen in het spijsverteringskanaal en als een verhelderend en/of opwekkend middel bij vermoeidheid. In China wordt o.a. gezegd dat basilicum (maar ook rozemarijn) de centrale meridiaan voedt waardoor energie naar het hoofd wordt gestuurd. Verdamping van basilicum is dus goed op momenten dat concentratie is vereist.

In de aromatherapie staat basilicum voor ontspanning bij alle soorten spanningen in lichaam en geest. Basilicum ontspant spieren, zowel gladde als dwarsgestreepte. Een tweede belangrijke werking van basilicum is doorstroming op plaatsen waar het vastzit. Vooral het bekkengebied is een plaats waar basilicum kan helpen, met name bij baarmoeder en prostaatproblemen. De sterke geur geeft vitaliteit en montert op. Dat maakt basilicum geschikt bij sombere gedachten en bij gebrek aan concentratie. Basilicum helpt mee oude denkpatronen en emoties te doorbreken.

Verkrampingen die met pijn samen gaan is een indicatie voor basilicum. De olie kan worden verdampt of verwerkt in een therapeutische huidolie. Daarbij staat het ct methylchavicol type als de sterke ontkramper bekend en het linalooltype als ontstoppend in het bekkengebied.

De opbrengst aan olie is bij basilicum ct linalool ongeveer 0,1 – 0,2 %. Dat wil zeggen dat er meer dan 500 kilo basilicumblad nodig is voor 1 kilo basilicumolie. Via CO2 kan men uitgaan van ongeveer 86 delen blad voor 1 deel extract. De kleur van de essentiële olie is kleurloos tot lichtgeel; de absolue is olijfgroen en het CO2-extract is geel-oranje. De geur is te omschrijven als karakteristiek, fris, kruidig, zoet met een ondertoon van anijs en munt. De geur is zoeter dan de tropische basilicum, die ook veel kruidiger is. De parfumindustrie karakteriseert basilicum als een hart- en topnoot en verwerkt de olie in groene, natuurlijke parfums. Basilicumolie wordt verder verwerkt in voedingsmiddelen en mondverzorgingsproducten. De percentages van het ct eugenol-type zijn afkomstig van de tulsi (Ocimum sanctum). Absolues en CO2-extracten van het ct linalool- type geven over het algemeen een lager gehalte aan linalool en een hoger gehalte aan eugenol. Maar ook dit is weer afhankelijk van welke cultivar en hybride er is gebruikt.

De percentages van het ct eugenol-type zijn afkomstig van de tulsi (Ocimum sanctum). Absolues en CO2-extracten van het ct linalool– type geven over het algemeen een lager gehalte aan linalool en een hoger gehalte aan eugenol. Maar ook dit is weer afhankelijk van welke cultivar en hybride er is gebruikt. 

Ontkrampend, ontspannend, ontstoppend, pijnverdovend, licht ontstekingsremmend, antibacterieel – o.a. St. aureus, E. coli (Araújo Silva 2016), schimmeldodend (o.a. Aspergillus niger), antiviraal (influenza, herpes) (o.a. Kubiça 2014), mucolytisch/expectorant, cholagogum (bij lever en galklachten), concentratie bevorderend, spijsverteringsbevorderend, opmonterend, antidepressivum.

In de aromaverdamper: basilicum is verfrissend, motiverend, opmonterend en maakt alert. Hierbij gaat basilicum goed samen met bergamot en andere citrusoliën, cipres, rozemarijn en geranium. Basilicum geeft energie, vooral in het hoofd. Daarom is basilicum een goede verdampingsolie bij concentratieproblemen en vermoeidheid. Een ideale olie bij lange autoritten en studie. De energetische en opmonterende werking van basilicum is ook te zien bij depressieve klachten. Verdamping van basilicum ontspant de luchtwegen: bij benauwdheid en verkrampingen. Ook werkt basilicum slijmoplossend en licht ontstekingsremmend: bij alle sinusklachten en chronische bronchitis. Een stoombad met basilicum werkt daarbij nog beter als verdamping. Vooral in combinatie met eucalyptus en/of cipres. Een druppel basilicum op een tissue verlicht wagenziekte en duizeligheid en is verlichtend bij spanningshoofdpijn. 

Op de huid: zie algemene toepassingsregels. In de huidverzorging wordt basilicum nauwelijks gebruikt vanwege de sterke en uitgesproken geur. De olie verfrist en zou een slappe huid kunnen versterken. Basilicum werkt als een sterke ontspanner bij krampen en pijn. Daarom is de olie toe  te passen bij pijnlijke spierkrampen en artritisklachten. Eventueel in combinatie met petitgrain en/of spijklavendel. Krampstillend en ontstoppend is basilicum ook bij darmkrampen en menstruatiekrampen. In een huidolie op de onderbuik of door middel van een warme wikkel. Alle basilicumoliën zijn hiervoor te gebruiken, maar het methylchavicol-type heeft de naam het sterkst te ontspannen. Naast ontspannend werkt basilicum ontstoppend op aders en het bekkengebied: pijnlijke menstruatie, baarmoederproblemen en versterkend op de aders. De antivirale werking van basilicum is in te zetten bij het aanstippen van wratten. 

In het bad: zie algemene toepassingsregels. In te zetten bij vermoeidheid, spierklachten en ondersteunend bij verkoudheid en griep.

In de aromaverdamper: enkele druppels naar eigen voorkeur .

Op de huid: maximaal 2% bij volwassenen voor het linalooltype – bij lokaal gebruik; maximaal 1% voor het methylchavicol-type en eugenoltype.

In het bad: maximaal 8 druppels in een vol bad. 

Zie ook de algemene toepassingsregels 

Basilicumoliën met een hoog gehalte aan methylchavicol en eugenol geven een risico op huid- en slijmvliesirritatie. Gebruik deze chemotypen daarom in een maximale dosering van 0,5 % op de huid. Bij fysiologische doseringen is er ook bij het linalool-type geen irritatie te verwachten. Het chemotype linalool is huidvriendelijk. Alle basilicumtypen kunnen overgevoeligheid veroorzaken met rode, jeukende huid als symptomen (Tisserand & Young 2014).